00:54.0
Kasunod nito ay ang mga kapatid niyang may mga dalang plato.
01:02.0
Grabe naman ang sungit.
01:04.0
Ano bang nangyayari?
01:07.0
Hindi ito sumagot pero nakayuku lamang ito.
01:13.0
Si Lukas pilit pang inuuto si Irma na sila daw ba ang ikakasal.
01:19.0
Bakit biglang naging mailap?
01:22.0
Pero nang iabot na ang mga dapat iabot,
01:25.0
kasama na ang mga kasuotan ay pinagsarahan ulit kami ng pintuan.
01:32.0
Bago pa man tuluyang magsara,
01:35.0
nakita ko na ang malaking lote nila Irma ay nagmistulang malaking kusina.
01:43.0
May mga hukay na,
01:45.0
may mga patungan na mga malalaking kawa.
01:47.0
Mga kahoy na panggatong sa tabi.
01:53.0
Wala kaming nakitang mga hayop na kakatayin nun.
01:58.0
Pero nakakasigurado ako nun,
02:01.0
na may mga malalaki silang lulutuin doon sa lugar.
02:12.0
Ako sa sarili ko,
02:13.0
parang nagka-idea na ako.
02:15.0
Ayaw lang tanggapin ang isip ko na,
02:23.0
Niwala kaming pamalo o kung ano sa loob na bahay na tinutuluyan namin para ipagtanggol ang sarili namin.
02:32.0
Masarap ang binigay nilang ulam.
02:39.0
pero lahat kami ay walang ganang tinititigan lamang ang mga ibinigay na handa sa amin.
02:45.0
Wala din kaming nakikita mga taong nag-aayos na palatandaang
02:52.0
Hindi din namin alam ang hinihintay namin nun.
02:57.0
Marahil ay kamatayan.
03:03.0
Hindi ko na sigurado kung anong oras na yun pero
03:06.0
mula umaga hanggang sa mga sandaling yun.
03:11.0
Doon pa lamang kami nakarinig na
03:14.0
unti-unti na silang nag-iingay.
03:17.0
Yung tila ba buhay na buhay at gising na gising sila.
03:21.0
Habang pahapon ng pahapon,
03:24.0
nagsisimula na kaming makaamoy ng araw.
03:27.0
Habang pahapon ng pahapon,
03:30.0
nagsisimula na kaming makaamoy ng
03:34.0
halos lahat na ata ng kakaibang amoy na hindi kaaya-aya.
03:40.0
Maasim-asim na singaw
03:42.0
at nang padilim na
03:44.0
kasabay ng malamig na simoy ng hangin
03:48.0
ay tila nangangamoy banyo o imburnal
03:53.0
ang buong kapaligiran.
03:54.0
As inapakabaho po talaga.
04:00.0
totally na madilim,
04:03.0
naririnig na namin sa likuran ng bahay
04:06.0
yung tunog ng iba't ibang huni ng hayop.
04:11.0
Totoo yung gano'n.
04:15.0
may tunog ng parang uwak.
04:17.0
Tapos meron pang ibon na parabang
04:20.0
may pagkaboses ng tao.
04:23.0
makapanindig palahibo.
04:26.0
Alam mo sa sariling mong
04:28.0
hindi lang simpleng hayop ang naririnig mo nun.
04:33.0
Hindi na nakapagpigil si Lucas nun.
04:36.0
Sa isip-isip niya,
04:38.0
gusto niyang kumprontahin si Irma.
04:42.0
Bigla ba namang naglaka dito
04:44.0
tapos binuksan ng biglaan ang pintuan
04:48.0
Hahabulin pa sana namin kaso
04:50.0
pinigilan na kami ni Teresa.
04:54.0
Hindi ko nga alam kung umabot ba
04:56.0
ng isang minuto si Lucas sa nabas nun
05:00.0
bigla itong nanginginig na bumalik.
05:03.0
Sinara ang pintuan.
05:09.0
Kitang kita sa nangingintab niyang leeg nun.
05:15.0
kung saan nangyari
05:23.0
Ano nangyari sa'yo?
05:25.0
Para kang nakakita ng multo ah.
05:29.0
Buti sana kung multo eh.
05:31.0
Mas okay ba kung multo?
05:36.0
Bakit hindi mga tao ang nasa labas?
05:41.0
Umupusa sa hig si Lucas matapos niyang sabihin yun.
05:46.0
Kami ay umupung nakatabi sa kanya.
05:55.0
Walang katao-taos sa bandang bahay na tinitira namin.
06:02.0
Naroon at nagtitipon-tipon sa may malaking bahay
06:06.0
at sa harapan na lote pero
06:09.0
ni isang tao o mano.
06:12.0
Walang nakita si Lucas.
06:17.0
Ang mga nakita niya
06:19.0
bagamat nakasaot ng damit
06:22.0
at nakakatayong parang tao ang mga naroon.
06:27.0
Halos magkamuka o mano ang itsura ng mga nasa paligid.
06:37.0
ay may mga manakanakang balbon na buhok.
06:41.0
Maihahalin tulad mo sa baboy ang mga mukha nila.
06:46.0
Maliban na lamang sa
06:48.0
parang mga holen na pula ang kanilang mga mata.
06:53.0
Ang kanilang mga balat ay nangingintaba.
06:59.0
ng mga nasa kwento mo.
07:02.0
May mga kumakain na
07:05.0
ng hindi alam ni Lucas kung ano.
07:09.0
At ang dahilan kong bakit bumalik si Lucas agad-agad
07:13.0
ay dahil sa mga kalalakihang
07:16.0
naghahasa o nagpapatalim ng kanilang mga itak.
07:23.0
Tayo hatang lulutuin na.
07:29.0
Ikandado niyo yung maigyang pintuan.
07:32.0
Sambit ni Teresa na
07:34.0
naghalukay ng gamit niya nun.
07:37.0
Meron siyang inilabas na posporo
07:40.0
at isang maliit na bote.
07:41.0
Sa madaling salita ay magsusunog si Teresa nun.
07:45.0
Dahil nga sa gawa sa bato ang padera.
07:48.0
Isinandal niya ang isa sa mga higaan namin dun
07:52.0
na tipong tamang-tama lamang para
07:55.0
abutin ang pinakabubungan na gawa sa kawayan at pawid.
08:01.0
Kumua siya ng isa sa mga kasuotan niya
08:04.0
at ibinuhos doon sa tela na yun ng langis.
08:08.0
Ikaw na siya ng isa
08:11.0
ikinaskas sa may pinakamanipis na parte ng higaan.
08:16.0
Bago pa man namin tuluyang masindihan
08:19.0
ay may mga kalabog na kaming narinig
08:22.0
mula sa may pintuan nun.
08:26.0
Nipagtawag sa amin ay wala.
08:28.0
Basta kalabog lang.
08:31.0
Lalong tumapang ang amoy ng hindi kaayaya.
08:34.0
Siyempre, napatigil kami pero
08:37.0
binalik ni Teresa ang atensyon niya doon sa may susunugin.
08:43.0
Sinindihan niya ito
08:45.0
at unti-unting kinain ng apoy ang parte na yon.
08:51.0
Sa pamamagitan ng natirang langis sa may bote
08:54.0
ay pinagapang ang apoy papunta sa may bubungan.
08:59.0
Hinga lang talaga
09:02.0
Saan tayo lalabas?
09:06.0
Umatras kami palayo sa pintuan.
09:09.0
Sumandal kami sa pinakalikuran.
09:12.0
Nakita namin na yung binta ng gawa sa kawayan
09:15.0
ay kailangang hatakin lamang ng hatakin.
09:19.0
Gayang kaya naman itong sirain.
09:23.0
Habang ginagawa namin yon
09:25.0
unti-unti nalang nalang
09:28.0
nasisira ang pintuan pero
09:31.0
kampante kami na hindi kami nila kaagad malalapitan
09:35.0
dahil nakapagitan sa amin
09:38.0
ang kumakalat ng sunog sa kabahayan na yon.
09:43.0
Nabaklas na namin yung ibang parte ng bintana.
09:46.0
Yung mga maliliit na pako ay natatanggal na
09:50.0
nagpapadugtong sa mga kawayan noon.
09:53.0
Habang ginagawa namin yon
09:55.0
ang buong akala namin ayos na.
09:58.0
Pero laking gulat ko nang
10:01.0
sa mismong bintana na yon
10:04.0
ay merong dalawang naglalangis na kamay
10:08.0
ang biglang kumapit kay Lucas.
10:11.0
Wala itong kahirap-hirap
10:14.0
na hinatak si Lucas palabas ng bintanang yon
10:18.0
na para lamang isang maliit o magaan na laruan.
10:22.0
Nasiyang daylan kung bakit tuluyang nabaklas ang bintana na ito.
10:29.0
Nagtulakan kami ni John kung paano tutulungan si Lucas.
10:33.0
Nang makaramdam ako ng dalawa pang mga kamay at braso
10:37.0
na kumapit sa leeg at braso ko noon
10:40.0
hinatak ako palabas ng bintana
10:43.0
at huli kong naramdaman
10:46.0
ay ang pagbagsak ko sa may damuhan.
10:48.0
Narinig ko ang mga katagang
10:51.0
huwag niyong patayin.
10:53.0
Mas kailangan sila ng buhay.
10:57.0
Naririnig ko pang sumisigaw ang iba namin kasama pero
11:01.0
pilipit na kasi ang pwesto ko noon na hindi ako makasigaw
11:05.0
o hindi man lamang ako makalingon.
11:10.0
Hanggang sa hindi ko na namalayang
11:13.0
nawalan na ako sa mga kamay
11:15.0
at nang magising ako ay magkakasama na ulit kaming nakatali sa isang gilid.
11:21.0
Una kong nakita yung bahay kung saan kami galing noon.
11:25.0
Tinutupok na ito ng apoy.
11:28.0
Yung buong kabuoan ng bahay
11:31.0
nangingitim na rin yung batong pader.
11:35.0
Napakainit ng gabi yun.
11:37.0
Napapalibutan kami ng mga siga at ng mga kawat.
11:40.0
At nang tingnan ko ang buong paligid namin ay
11:44.0
para kaming nasa ibang mundo.
11:50.0
Hindi na tao ang mga naroon.
11:56.0
Hindi ko na mamukaan.
11:59.0
Kahit ang lolo, lola, mga kapatid at mga magulang niya ay hindi ko na alam.
12:05.0
Kahit ang lolo, lola, mga kapatid at mga magulang niya ay hindi ko na alam kung sino sa mga naroon.
12:15.0
Lahat kami ay nakasuot na ng isang tela lang na parang daster.
12:20.0
Awang-awa ako kay Teresa at Leslie
12:23.0
dahil talagang tinanggalan sila ng saplot
12:26.0
at kaparehas din ang suot namin ang suot nila noon.
12:30.0
Nang makasiguradong ang lahat ay gising na.
12:34.0
Hinding hindi ko makakalimutan yung
12:37.0
biglang lapit ng isang matandang kukuba-kubang nila lang na may dalang maliit na palayok.
12:45.0
Dumakot ito ng parang kung anong itim na malapot na magaspang doon sa may palayok.
12:53.0
Isa-isa kaming pinahiran.
13:02.0
Pahiyaw-hiyaw si Lucas habang ginagawa yon.
13:06.0
Sumunod ay si John.
13:08.0
Ganunin ang ginawa niya.
13:10.0
Humiyaw din siya.
13:12.0
At nang ako na ang nilagyan ay doon ko nalaman kung bakit sila napapahiyaw.
13:19.0
Makate na mahapdi na mainit-init ang pinunas sa amin nayon.
13:26.0
ay hindi namin magawang kamutin o alisin ang mga yon
13:30.0
dahil nakatali kaming lahat.
13:34.0
Pero parang wala lamang sa kanila yon.
13:37.0
Parang kaswal lamang nila kaming tinitingnan.
13:40.0
At ang iba ay abala pa sa pakikipag-inuman.
13:46.0
Si Leslie ay nangingiyak-ngiyak na rin.
13:49.0
Si Teresa ay pinipili tiisin ang nararamdaman sa pinahid sa kanya.
13:55.0
Nang madaku ako kay Teresa,
13:57.0
nakikimatsyag ito.
14:01.0
Tila ba merong hinihintay?
14:05.0
Doon ko naalala bigla ang sinabi niya.
14:08.0
Pero nadidistorbo ang pag-iisip ko kapag nakatitig ako sa ibang mga kalalakihang.
14:15.0
Walang pantaas na nagdidiktik ng kung ano-anong rekados nun.
14:20.0
At sabay hasa ng hasa ng kanilang nagkikinang ng mga patalisan.
14:25.0
Sobrang laki ng itak na yon.
14:28.0
Kung hahatawin ako ng maayos at malakas sa leeg,
14:32.0
siguradong tanggal na kaagad ang ulo ko.
14:37.0
Sino kayang mauunak ako?
14:41.0
Nung medyo nanunuot na sa katawan namin ang itim na pinahid,
14:45.0
bumigat ng pakiramdam namin.
14:48.0
Habol hininga na ako noon at pawis na pawis,
14:51.0
parang nilalagnat ang pakiramdam.
14:57.0
isa-isa kaming pinuwat.
15:00.0
Inilatag kami sa may mahabang lamesa na gawa sa kawayan.
15:05.0
Nakayga lamang kami doon,
15:07.0
habang ang isa ay tila sumasayaw.
15:11.0
Dahan-dahang umiikot ang sumasayaw na ito sa mga kasama niya.
15:16.0
At isa-isang lumapit na ito.
15:18.0
Meron itong pinainom sa kanila na tumatagas talaga palabas sa bibig nila.
15:24.0
Lumibot ako ng tingin noon,
15:26.0
at napansin kong may mga patay na manok na nakasampay sa isang gilid
15:32.0
at tumutulo ang dugo sa kaparehong mangkok na pinapainom sa kanila ng sumasayaw.
15:43.0
akala ko talaga ay katapusan na namin noon.
15:48.0
pagkatapos makainom ng lahat ng may hawak na itak,
15:52.0
ay iisa-isahin na kaming kakatayin.
15:57.0
Lalo na at may isang tila bata doon na
16:00.0
sinisinghot-singhot at dinidiladilaan na ang daliri sa paanilukas.
16:04.0
Sinita lamang ito ng isang kasama nila.
16:08.0
Dala na rin siguro ng kung anong ipinahid sa amin noon.
16:11.0
Naisip ko na lamang nawala na,
16:14.0
na sana ay mabilisan lamang kung sakaling maging pagkain mang kami na mga ito.
16:21.0
Napansin kong yung mga pinainom ng matanda
16:24.0
na mga kalalaban ng mga kakasama nila.
16:28.0
nagsisimula ng maglaway.
16:33.0
Titignatitig sila sa amin.
16:38.0
Sa kalagitnaan ng walang kapagapagasa noon,
16:42.0
ay isang putok ang narinig ko.
16:46.0
Doon ay parang bumalik ang ulirat ko.
16:53.0
Doon ay parang bumalik ang ulirat ko.
16:59.0
Ang isang putok ay nanggagaling doon sa may labasan.
17:04.0
Napatigil ang lahat sa kung anumang ginagawang seremonya.
17:08.0
At sa gawing labasan na iyon,
17:11.0
nagkakaingayan na.
17:23.0
wala akong masyadong maintindihan.
17:27.0
Pero ang nakakasigurado ako ay,
17:30.0
merong kaguluhan nangyayari.
17:35.0
Nawala ang atensyon sa amin.
17:37.0
Lahat sila ay nakatingin sa tila may parating sa tapat ng bahay.
17:45.0
mga limang putok ng baril ang narinig ko.
17:47.0
Bago namin makitang may mga kauri nila ang pumasok sa loob ng lupain kung nasaan kami,
17:57.0
Bagamat hindi ko masyadong naririnig ang mga sinasabi o naiintindihan sila.
18:04.0
Pero unti-unti silang umaatras doon.
18:08.0
Papunta sa likod na bahagi ng lugar na,
18:12.0
tila may iniiwasan sila na paparating.
18:18.0
yung mga nila lang na yun ay nasa mahigit 20 ang dami.
18:22.0
Kaya naman wala silang kalaban-laban noon sa mga taong pumasok sa baluarte nila, Irma.
18:31.0
Bagamat tatlo lamang sa kanila ang may dalang baril.
18:35.0
Ang mahigit sa 30 katao ay may dalang mga itaknon,
18:41.0
Lahat sila ay yung tipong palaban talaga,
18:45.0
yung gigil na gigil.
18:50.0
isa sa pinaka nasa unahan ay pamilyar sakin noon.
18:55.0
Siya yung lalaking may kulot at may kahabaan ang buhok na
18:59.0
humarang sa amin habang nagmumotor noong nakaraang araw lang.
19:03.0
Hindi sila hiwahiwalay na pumasok sa loob.
19:11.0
Kaya hirap silang lapitan at isa-isahin na mga nila lang na yun.
19:17.0
Kitang-kita namin kung gaanong
19:20.0
parang mga palakang napakataas tumalon na mga nila lang.
19:25.0
Maliliksi pa sila,
19:27.0
maliliksi pa sila,
19:28.0
maliliksi pa sila.
19:30.0
Maliliksi pa sila.
19:32.0
Maliliksi pa sila.
19:34.0
Maliliksi pa sila.
19:38.0
Meron pa akong nakitang tumalon ng napakataas at inabot yung tuktok ng pader
19:43.0
bago muling sumampa at kumapit sa may bubungan
19:47.0
at tumalon ulit sa kabilang bahagi.
19:51.0
Ang mga napuruhan noong natamaan sa mga nila lang
19:55.0
ay yung mga matatapang na pinainom ng dugo
19:59.0
Pasugod na sila pero
20:01.0
nang ang dalawang kasama nila
20:04.0
ay bumagsak matapos matamaan ang baril
20:08.0
ay umatras na rin ang mga ito.
20:12.0
Halos makalimutan na nilang kami ang pakay nila.
20:16.0
Papikit-pikit na ako
20:18.0
baka yung ibang kasama ko ay wala ng malay.
20:22.0
Ang huling natatandaan ko na lamang ay yung pagkatupok ng apoy ng bahay
20:26.0
ang amoy ng langis na ginamit para sunugin ng kabahayan
20:31.0
pagkatapos ay tuluyan na akong nawalan ng ulirat.
20:38.0
Nagising kami sa ospital sa bayan
20:41.0
literal na paggamutan.
20:44.0
May mga konti kaming mga parang hindi naman sunog pero
20:48.0
yung nalapnos na balat.
20:51.0
Galing ata sa pinahid sa amin yun.
20:53.0
Ang umasika sa amin ay isang matanda
20:56.0
at ang anak nitong lalaki na parang may kaya.
21:00.0
Dati umano itong pulis.
21:06.0
dito na nagkaroon ng kaliwanagahan ng lahat.
21:12.0
Meron na umano talagang kahina-hinala sa pamilya ni Irma noon pa lamang.
21:18.0
Ang kahina-hinala kasi noong mga panahon na ito ay
21:21.0
paiba-iba ang nakatira sa lugar na yon.
21:24.0
At nagkaroon na rin ng rekord sa pulisya sa mga kakaibang nangyayari doon sa liblib na kabahayan.
21:31.0
May mga nakaligtas o nakatakas na taga Maynila din pero
21:36.0
hindi nila mabigyan ng sapat na ebidensya
21:39.0
kung ano nga bang meron sa loob ng lupain.
21:43.0
Basta wala kang hawak na patunay noon
21:46.0
at hindi mo mahuli sa akto ay mahirap talagang patunayan.
21:49.0
Hanggang sa makita nga kami ng mga tagaroon na paparating noon.
21:55.0
Dahil nga sa hindi naman lahat sa lugar na yon ay maalam magtagalog
21:59.0
sadyang limitado lang.
22:02.0
Hindi kami nagkaintindihan noong araw na hinarangan nila kami habang nagmumotor.
22:09.0
Bagamat wala silang tiwala sa amin doon dahil nga sa inakala nilang may alam kami
22:14.0
kaya ganoon na lamang kami kausapin at titigan ng mga tao.
22:19.0
Noong nagpaalam ang lalaking mahaba ang buhok
22:23.0
ay pupuntaan niya pala itong retiradong pulis na ito at ang kanyang anak
22:28.0
dahil sila lamang ang maalam magsalita ng buong tagalog pero
22:33.0
ayun nga hindi na kami naabutan dahil humarurot na rin kami ng motor noon.
22:37.0
Normal ang dinumano sa kanila ang maging mapagmatsyag sa gabi.
22:41.0
Kumaga may siga sila, may nakapwesto sa kung saan saang parte ng bahay nila.
22:49.0
Dahil sa nag-aalala sila sa aming mga tagalungsod
22:52.0
ay gumawa sila ng paraan para makausap kami
22:56.0
at yon ay sa pamamagitan ni Teresa.
22:58.0
Noong araw na nawala si Teresa ay tinawag nila ito
23:02.0
dahil siya lang ang humiwalay sa grupo namin noong mga panahon na yon.
23:07.0
May lima silang kabaranggay na talagang nag-trespassing sa loob.
23:12.0
Noong una siyempre natatakot din si Teresa sa kanila pero
23:17.0
nang makausap na niya,
23:20.0
ang mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga mga
23:24.0
nayatakot din si Teresa sa kanila pero
23:27.0
nang makausap na niya, ang riteradong pulis, ay nalaman niya na ang lahat-lahat.
23:32.0
Noong una ay nagdadalawang isip pa si Teresa
23:36.0
pero sinabiyan siya ng mga tagabaranggay na mananatili silang nakamatiyag sa labas ng lupain nila Irma
23:43.0
at dahil sa kuryesidad ni Teresa,
23:51.0
Narinig niya ang isa sa usapan ng lolo at ng ama ni Irma.
23:57.0
Ang plano ng mga ito sa Kunwari ay kasal ng kapatid ni Irma
24:02.0
pero ang tunay na rason kung bakit kami naroroon
24:06.0
ay hindi dahil sa peking kasal nun
24:10.0
kundi dahil sa salosalo ng kanilang kauri.
24:15.0
Nang hilakbot si Teresa nun sa narinig niya
24:18.0
kaya noong isang gabing nawala na lamang ulit siya pagkatapos ng hapunan
24:23.0
ay dahil nakipagkita siya sa mga tagabaranggay.
24:28.0
Ang maliit na bote ng gas at posporo ay galing sa mga tagabaranggay nun
24:34.0
at ang naisipan nilang sinyalis para sumugod na
24:38.0
o nasa panganib na kami ay kailangang magsunog ni Teresa.
24:42.0
Naginawa niya naman.
24:43.0
Ang isa pang rason kung bakit hindi kami pinatakas kaagad
24:47.0
at hinintay pang manganib ang buhay namin bago sila sumugod
24:52.0
ay upang magsilbing ebedensya
24:55.0
pagpapakita ng patunay na may kakaibang nangyayari sa loob ng lupain na iyon.
25:02.0
Nabigyan naman nila ng hostisya ang kanilang paratang sa mga nilalang nakatira sa Liblib.
25:07.0
Napatunayan nila ito sa mga kinuukulan.
25:10.0
Pinanigan sila at pinangakuan ng proteksyon.
25:14.0
Pero dahil sa ang lugar na ito ay pinaninilagang magiging isang turistpat nun
25:20.0
ay hindi ito inilantad sa publiko,
25:24.0
sa tabloid o sa mga radyo o telebisyon.
25:30.0
Tinakpa ng tunay na pangyayari kumbaga.
25:34.0
Dahil siyang tunay,
25:35.0
isa na nga itong magandang lugar na dinadaanan ng mga turista sa probinsyang ito.
25:41.0
Paglabas na paglabas namin sa ospital nun,
25:44.0
napasalamat kaming pampubliko ay kaagad na kaming pinauwi.
25:48.0
Alam namin sa sarili namin na pagtungtong namin sa Manila.
25:53.0
Kahit naikwento namin itong lahat sa mga kaanak, kaibigan, sa opisina,
25:59.0
kung ano ang tunay na pangyayari.
26:01.0
Pagtatawanan lamang kami.
26:04.0
Si Irma na konsidera ang absence without leave.
26:09.0
Tinanong man kami pero ang tanging nasagot lamang namin,
26:13.0
hindi na siya luluwas.
26:17.0
Dalang-dala kami noon
26:19.0
at dalang-dala ko pa rin ang takot na mga naranasan namin magpasa hanggang ngayon.
26:26.0
maimbitahan kami sa liblib.
26:29.0
Naakala namin ay may magarbong handaan.
26:35.0
kami ang kamuntikan ng
