2785 | S.A.F.E. Strategy- Shielding Pinoy Savings from Bank Fraud
00:28.8
Okay, hindi guru.
00:31.1
Pero parang mas gusto mo ngayong guro, relatable, ayan.
00:36.2
Diba? O tama ba naman yung ating spelling?
00:38.4
O sige na nga, Sir Vince, ito na, pakipaliwanag,
00:41.3
bakit ba talaga dumarami itong mga scams, bank frauds,
00:46.9
outdated na bang ating banking system,
00:50.2
at tayo ay, nako, ating cyber security ay hindi nakakahabol sa kanila.
00:56.7
Pakilagay nyo muna.
00:57.6
Kami sa anong konteksto ngayon?
00:59.2
Actually kasi, ang nangyayari dyan,
01:01.4
mas nahuhuli yung policymaking natin
01:04.0
compared sa pagtakbo ng teknolohiya.
01:06.9
Kasi yung mga banko natin, for example,
01:10.1
ay ano eh, sumusunod lang sila sa mga patakaran ng Banko Sentral,
01:14.4
for example, o kaya ng Securities and Exchange Commission.
01:17.0
Pero mas mabilis yung pagtakbo ng teknolohiya,
01:20.8
kaya nahihirapan mag-keep up.
01:23.0
Eh yung mga scammers, wala silang sinusunod na batas.
01:26.0
In fact, lumalabag sila sa batas.
01:29.3
Kaya tuloy-tuloy yung ano, mas madali silang maka-evolve, kumbaga.
01:32.5
At gumagamit sila ng mga latest na technology,
01:35.4
katulad ng artificial intelligence.
01:37.4
Nakiki-AI na sila.
01:39.8
Wrong spelling dati, di ba?
01:41.3
Makikita mo, wrong grammar.
01:43.3
Ngayon, nakumalis-alis na.
01:43.8
Kaya alam mo na agad na mali eh.
01:45.7
Ah, so talagang nag-aan yung legit siya.
01:51.1
Kasi, mga kapatid, before we went on air,
01:53.3
naki-kwentuhan nga kami ni Mon,
01:54.4
etong sa Alagang Kapatid Foundation na Facebook page,
01:57.6
may mga nagpa-flag sa amin na mayroon na violation.
02:02.0
Akala namin, totoong-totoo biglang.
02:03.6
Akala nyo na di kayo?
02:04.5
Ako rin, naka-receive noon, mga kapatid.
02:06.5
Personal, sa personal account ko.
02:08.3
O, kita mo, unbelievable.
02:08.5
Kaya nag-kinabahan ako eh.
02:11.3
Ang believable nila.
02:12.2
Kasi baka nga mamaya, may nilabag nga kami.
02:15.9
Usually, yung mga scammers, they play with our emotions, no?
02:21.2
Either tinatakot tayo, pinapakaba,
02:26.4
Pero on the other extreme,
02:27.6
mayroon din naman yung,
02:28.7
narinig nyo na ba yung romantic scam?
02:30.5
Uy, hindi ko alam na yun.
02:32.0
Ako narinig ko na yun.
02:33.5
Yung mga vulnerable sa kanila mo.
02:36.4
Tapos nakikipagkilala online,
02:38.6
nagpapanggap, no?
02:40.1
Pero, parang malapit na kayo,
02:43.3
mag-online jowa na sila,
02:45.7
saka nila hihingan.
02:47.5
Sir Vince, ito, that leads me to our next question, no?
02:51.8
Ano or sino-sino po ba itong mga sinasabi na nasa weakest link?
02:55.5
Or masasabi po na,
02:58.9
Kasi binagit yun yung vulnerable, eh.
03:00.5
Kasi baka may nanonood sa atin,
03:01.8
baka sila pala yun.
03:03.1
Kasi magkaroon na awareness na,
03:04.3
uy, teka, ako pala yan, diba?
03:05.9
Kaya namamayagpag po yung mga fraudsters na yan.
03:08.6
Sino ba yung mga target niyan?
03:10.7
Usually, ano to, no?
03:11.8
Actually, kahit na expert ka nga in technology,
03:14.2
ay naano ka pa rin,
03:15.4
na nabibiktima ka,
03:16.2
nadadala ka pa rin, no?
03:17.1
Kasi kung talagang tatargetin ka nila,
03:21.2
napaka-helpless natin, no?
03:22.7
Ako yung Facebook page ko, for example,
03:25.5
15 months na nawala.
03:27.3
At may kakilala na sa Facebook,
03:29.5
may ano, hindi pa rin mabawi.
03:30.9
It took 15 months bago mabawi.
03:33.6
So, kung talagang tatargetin ka nila,
03:36.4
wala tayong magagawa.
03:37.2
Pero, kaya pa rin nating mag-prepare.
03:39.9
Kasi kami talaga, alam namin,
03:41.8
na-prepare kami on that.
03:43.3
Ang mga natatarget kasi usually,
03:44.9
yung mga medyo hindi maalam sa teknolohiya,
03:48.1
so yung mga medyo oldies natatarget niyan, ano?
03:52.7
hindi rin up-to-date sa kung ano yung mga
03:55.1
pagbabago ngayon, no?
03:56.5
So, kaya ang ginawa ko,
03:58.2
nung i-research ko kung paano ito,
04:00.6
nagkaroon ako ng acronym.
04:02.5
Okay, ayan, ayan na.
04:04.4
Para madaling matandaan.
04:05.1
Sulat na ito, mga kapatid, sulat na.
04:08.3
Yan yung acronym natin, no?
04:09.8
Para talagang maging ligtas tayo
04:11.5
sa mga online transactions natin.
04:13.0
So, ang S stands for security
04:15.3
or yung ating cyber security.
04:17.4
Ang A ay awareness.
04:19.8
At yung FE ay financial.
04:22.7
Financial education.
04:25.3
Okay, okay, okay.
04:26.1
Kasi madalas yung mga gipit,
04:29.5
Sila yung mga parang,
04:31.5
na vulnerable talaga.
04:33.0
Oo, saka parang na-attract.
04:35.7
Oo, di ba yung mga ano,
04:36.7
mag-message ka lang,
04:42.7
Mababaon pa lalo, di ba?
04:44.8
So, yun yung nangyayari.
04:45.7
Iliwas ako nang nagamitin yung desperado.
04:47.5
Pero tama nga yun.
04:48.8
Tama nga yung mga desperado.
04:50.1
Kumita, desperado ng pera.
04:51.8
Saka walang mong easy money, ha?
04:54.7
Oo, walang gano'n.
05:01.8
kung ikaw ay mukhang target ka?
05:06.1
So, kapag tinatarget ka,
05:07.8
usually ay, ano, no?
05:10.7
Naglalabas ka ng marami kasing information
05:12.7
sa social media, no?
05:15.8
Masyado public yung information mo.
05:18.9
So, nalalaman ng mga tao,
05:20.1
kung anong nangyayari sa buhay mo,
05:22.8
nasaan ka, ganyan.
05:24.8
Kaya ako, late post ako, eh.
05:27.1
Ito nga, minsan, di ba?
05:28.3
Ito yung disadvantage.
05:29.4
Although, for example,
05:30.2
alam ng mga tao yung birthday mo, di ba?
05:32.5
Nag-happy birthday sila, ganyan.
05:34.4
Nagkakaroon ng clue ngayon.
05:35.9
Tapos, usually, yung mga password natin,
05:37.9
iniintegrate natin yung birthday natin.
05:40.6
Huwag na huwag po ang birthday, mga kapatid.
05:43.9
Saka huwag na huwag yung password,
05:50.1
Pero hindi na tinatanggap yun, eh.
05:53.6
Oo, nade-detect na niya.
05:55.4
So, gagawin natin na private yung mga accounts natin.
05:59.7
So, tignan natin kung sino ba yung mga fina-follow natin
06:02.8
at nagfa-follow sa atin.
06:05.1
Kung kaya mong mas paliitin yan, mas okay, ano?
06:08.6
Tapos, doon sa ating password natin,
06:14.1
maganda kung tayo ay gagamit na ng mga tinatawag na password managers.
06:18.2
Usually, link ito sa Google.
06:21.9
O kaya, actually, sa Facebook, meron siyang password manager, eh.
06:25.0
Siya na yung magsasuggest kung ano yung strong na password.
06:28.4
Tapos, isisave niya sa computer mo.
06:31.4
Tapos, ang mangyari dyan, may multi-factor authentication na tinatawag.
06:36.4
Yan, paki-explain nga yung multi-factor authentication.
06:40.6
So, ito yung mga, di ba, pag nag-login ka, papadalhan ka ng OTP.
06:44.9
Multi-factor yun kasi nag-enter ka na ng password mo,
06:48.2
tapos may isa pang paraan.
06:50.1
Para ma-verify ka, no?
06:52.8
On a different gadget.
06:54.4
On a different gadget or on the same gadget.
06:58.3
Isisend nila sa cellphone mo.
06:60.0
So, isa yun yung OTP.
07:01.6
May isa din na tinatawag na passkey.
07:04.4
Yung passkey naman, ang gamit ay ang biometrics mo, no?
07:08.0
So, for example, in-enter mo na yung password mo.
07:10.5
Tapos, sasabihin niya,
07:11.9
okay, i-authenticate natin, i-open mo yung Gmail app mo.
07:17.5
Pag in-open mo yung Gmail app mo, usually,
07:19.5
may facial recognition or yung thumbprint mo
07:22.3
para magbukas yung app,
07:24.0
then na-authenticate nga na ikaw yun.
07:26.4
So, yun yung multi-factor authentication.
07:31.8
is it a parang panlaban sa mga fraudsters, sa mga scams
07:36.8
when you regularly change your password?
07:41.1
Hanggang sa makalimutan mo kung ano yun.
07:42.6
Oo nga, yun yung sinakabahan eh.
07:45.3
Pagpapulit ng password.
07:46.3
Mamaya, siyempre kung sasabihin ko kung ano yung ginagawa ko,
07:49.5
So, wag na, wag na, wag na.
07:50.9
Bubulong ko sa inyo, mamaya.
07:51.7
Okay, okay, okay.
07:52.8
Pero ako, usually talaga, ay nagpapalit ng password.
07:56.5
Pero I really make use on that password authentication already.
08:01.5
Kasi sakaling, kunwari, nag-fail, no?
08:03.5
Ang password authentication kasi naka-save yan doon sa, say, sa browser mo, no?
08:08.4
So, kapag, kunwari, nawala mo yung gadget mo
08:12.4
at mag-login ka sa iba,
08:15.1
pwede mo pa rin mabawi yun.
08:16.4
Kasi meron siyang, okay, kunwari, nasabi mo, no?
08:19.5
Um, sasabihin niya na, oh, i-authenticate natin ito sa gadget mo.
08:24.4
Meron doon option na i-check mo with another way, no?
08:28.4
So, magsisend siya ng email sa'yo o kaya ng OTP para ma-verify.
08:32.2
So, maraming paraan para maprotektahan yung iyong account, no?
08:38.3
At saka para hindi rin tayo nabibiktima talaga,
08:40.7
pag nasisendan nga tayo ng mga link na ganyan,
08:43.2
iwasan na natin siya na i-click, no?
08:45.8
Kung meron naman talaga tayong, ano, bibisita.
08:49.5
Kung meron tayong bibisitahin na website,
08:52.4
i-type mo na lang talaga kung ano yung link na yun
08:55.9
kaysa sa i-click mo siya.
09:00.4
Correct, correct. Sige.
09:02.4
Ako, isang very, very specific example ito, ha?
09:06.8
Kasi ito nakita ako.
09:08.2
So, the past couple of weeks,
09:11.7
at least once a week, merong magbemessage.
09:14.1
Nung minsan nga tatlo, nakalagay na pangalan,
09:17.3
Facebook, business, something, team.
09:21.8
You went against the standards of the…
09:24.3
Unless you click the link, ay idadawn daw yung whole page.
09:27.8
Ang may natatakot kayo, busy na.
09:29.8
Paano mo pa malalaman, Sir Vince?
09:31.3
Be skeptical kapag gano'n, ano.
09:33.3
Gagaling na nila eh. May AI na nga eh.
09:35.3
So, ang gagawin mo is to verify it with the source mismo.
09:38.3
So, ang sabi niya, Facebook siya.
09:40.3
Mag-login ka mismo doon sa Facebook mo at tignan mo,
09:43.3
doon sa Facebook kasi, kung page yan,
09:47.3
kung meron kang mga page violations.
09:49.8
So, pupuntahan mo lang yun to verify.
09:52.3
Pero kung wala naman…
09:56.3
Modus operandi nila yan.
09:58.3
Ito yung napansin ko.
10:00.3
So, that's what I did.
10:02.3
Diba, nandun yung name nung account.
10:04.3
So, I clicked the name of the account,
10:06.3
not the link na binigay doon sa message, ha.
10:09.8
Nag-click mo yung account?
10:10.8
No, click ko yung account niya.
10:14.3
Pag-click ko, halata mong…
10:17.3
It's a Facebook account of a faceless person.
10:21.3
So, doon na palang ay lintyak tayo, ay naloko.
10:26.3
Muntik na, muntik na.
10:27.3
At least, naging ano ka.
10:29.8
So, yun yung kailangan gawin.
10:31.3
When I click two other accounts with the same,
10:34.3
almost the same heading, ha,
10:35.3
yun din, it goes to a Facebook page.
10:38.8
A Facebook account.
10:40.3
So, parang tao siya, scammer siya.
10:43.3
Hindi siya Facebook.
10:45.3
O, sige, siguro, sir, panghuli na lamang.
10:47.3
Edwin Adapon, sabi niya, ang galing mo daw, sir Vince.
10:50.3
Baka meron tayong mga paalala sa ating mga kamabayan,
10:54.3
lalo po yung mga ginagawa talaga na link din yung,
10:57.3
talaga yung mga bank accounts din nila.
11:01.3
Sa online transactions natin, lalo ng pag sa banko,
11:03.3
umiwas tayo sa mga public wifi.
11:05.3
Kasi, online transactions,
11:07.3
parang kang nag-a-announce sa jeep ng bank account mo yan eh,
11:09.3
pag ganyan ang ginawa mo.
11:11.3
So, ang gawin mo ay, data mo na lang kung wala ka sa bahay.
11:15.8
Tapos, i-diversify mo rin.
11:17.3
Kung saan mo nilalagay yung iyong pera.
11:19.3
Wag mo nilalagay sa isang account.
11:20.3
Kasi, pag na-target yung isang account mo,
11:22.3
eh di simot na, diba?
11:25.3
Meron tayong mga time deposits,
11:26.3
pag-ibig MP2, retail treasury bonds,
11:29.3
maraming mga options.
11:30.3
Tapos, yung account din natin,
11:32.3
i-limit natin yung transaction limit.
11:35.3
Kasi, pwede mong i-set yan na hanggang 5,000 pesos everyday ka lang.
11:38.3
Kasi, by default, yung sa mga online transactions,
11:43.3
Pero, malaki pa rin, diba?
11:46.3
Pwede mong i-baba yan.
11:47.3
Pwede mong i-baba yan to 5,000 or 10,000 para hindi ka ma-ano, no?
11:51.3
Maloko ka man maliit.
11:53.3
And then, check your bank accounts regularly kung nandun pa.
12:00.3
And think before you click.
12:03.3
Think before you click.
12:05.3
Don't click nang click nang click.
12:10.3
Maraming salamat, Sir Vin.
12:14.3
Pero ang dami natin nag-tunan.
12:16.3
Kuwantuwa po yung ating mga kadabayan sa mga tips na binibigay ni Sir Vin.
12:20.3
Hindi na ako makasabay doon sa mga comment.
12:22.3
Very practical, mga kapatid.
12:24.3
At mas madali pong maintindihan.
12:25.3
Sir Vin, thank you.
12:26.3
Huwag pa biktima.
12:27.3
Thank you very much.
12:28.3
Huwag mo mong sasawa sa amin.
12:29.3
Maraming salamat po.
12:30.3
Sana makaulit pa.
12:31.3
Yan ang nababasa niyo po.
12:32.3
Sana maulit niya.
12:34.3
Very generous naman sa atin si Sir Vin.
12:37.3
At hindi lang basta generous.
12:39.3
Baka may gusto kayo promote.
12:40.3
Yung Facebook page because you can get tips even from Sir Vin's Facebook page.
12:45.3
So i-follow niyo lang po ako sa mga Facebook accounts ko.
12:49.3
Sa mga social media accounts.
12:51.3
So Vin's Rapisura sa Facebook, TikTok, sa YouTube.
12:55.3
At saka kung interesado po kayo, meron po tayong mga webinars.
12:59.3
Pumunta lang sa vinsrapisura.com slash webinars para sa information.
13:06.3
Thank you very much Sir Vin's Rapisura.
13:07.3
Pinansang dito ang tawagin.
