00:56.6
At hirap siya sa pagpapaaral ng kanyang anak.
01:02.1
Magaling mag-aaral ang bata.
01:04.9
Maganda ang grado sa eskwilahan.
01:08.6
Subalit na mong problema ito sa kanyang pag-aaral,
01:12.6
nangangamba siya na sa susunod na pasukan,
01:15.9
baka hindi na siya makapag-aaral dahil hindi na kayang tustusan ng kanyang ina ang kanyang pag-aaral.
01:25.7
Ito lamang kasi ang kanilang ikinabubuhay.
01:30.5
Ang pagkain nga nila,
01:33.3
pahira lang silang kumain ng bigas.
01:36.6
Matalas ay kamote o saging.
01:40.6
Mga kababayan, narito po ang kwento ng kanilang buhay.
01:52.2
Ang Hero ng Masa Pilipino
01:54.3
Handang maggala sa kabundukan
01:56.8
Para ang ating kababayan ay mabuntahan
01:59.2
Ang Pugong Biyahero
02:00.6
Handa na tulungan
02:01.9
Malayong kababayan na nangangailangan
02:04.2
Hindi na mimili kahit pa na sino
02:07.8
Hero ng Masa Pilipino
02:09.8
Andang umaga, mga kababayan.
02:12.2
Nandito kami sa barangay Malayong.
02:15.7
or Yantal Mindoro
02:17.6
Ito pong lugar na pinuntahan namin ay
02:19.8
lugar po ito ng mga katutubong
02:24.3
So, nandito po ako ngayon sa Mindoro
02:26.6
para sa pagtulong naman natin sa mga
02:31.3
So, itong bahay na ito,
02:33.9
tipikal na bahay ng isang katutubong Mangyan,
02:39.1
So, mapapansin nyo yung mga pinuntahan natin sa
02:43.4
o kaya mga dahon-dahon,
02:45.7
ito pinagkaiba dahon pero maayos at...
02:49.7
Meron po ditong nakatira.
02:51.7
Tara, pasok tayo.
02:58.7
Pwede po akong pumasok?
03:04.7
Ayan, ang cute ng bahay nila.
03:06.7
Okay, magpapakilala lang po ako.
03:12.7
Nakaintindi ka pong Tagalog?
03:15.2
Pero Mangyan po kayo.
03:16.2
Okay, ano pong pangalan mo?
03:20.7
Okay, ilang taong ka na ate?
03:23.2
Ah, mas matanda ako pala ako sayo.
03:26.2
Pwede ba akong umakat dito?
03:29.2
Tanggalin lang natin na ate.
03:30.2
Huwag na, huwag nang tanggalin.
03:33.2
Talagang tinatanggal ko po yan.
03:41.2
So, ano po yung ginagawa nyo?
03:50.2
Anong tawag sa inyo ng liyang?
03:52.2
Ito, ang tawag kasi nito sa Dabao,
03:54.2
yung nilalagay sa likod ay liyang.
03:56.2
Ano pong tawag sa inyo niyan?
04:01.2
Di ba sa Tagalog ang sabi ay may sinabi ako sa iyo?
04:06.2
pangkalahatan na ito, general,
04:08.2
sabi ang tawag dito.
04:14.2
Ang tawag niyo po ay?
04:19.2
So, mayroon din kayong sariling lingwahe nyo?
04:23.2
Yung bukod sa Tagalog, may iba pa kayong salita.
04:26.2
Ano po yung salitaan nyo na magandang umaga?
04:29.2
Masinefagbalabag.
04:31.2
Ah, parang doon din sa kabila.
04:34.2
Masinefagbalabag.
04:35.2
Masinefmabalabag?
04:40.2
Pag magandang tanghali?
04:46.2
Ah, ibig sabihin yung maganda sa inyo, masinip.
04:53.2
Yun yung maganda.
05:01.2
Pag po sinabi niyo na maganda ako.
05:36.2
Dahan-dahan natin matutunan ito para at least eh matutunan natin yung iba pang lingwahe po nila.
05:42.2
Yung nilalagyan nila dito ay sabi.
05:45.2
Yung nilalagyan nila ng kamote, saging.
05:53.2
Bakit hindi ka nag-asawa?
05:59.2
Takot ka ba sa pag-aasawa?
06:06.2
So sino kasama mo dito sa bahay?
06:09.2
Wala kang asawa pero may anak ka.
06:11.2
Ano nangyari yun?
06:17.2
Kailan na pa namatay?
06:19.2
Nang March 20, 2022.
06:27.2
So ikaw lang bumabuhay sa mga anak mo?
06:29.2
Bakit namatay asawa mo?
06:31.2
Anong naging sakit?
06:35.2
Hindi mo na ipagamot?
06:37.2
Nagpagamot ng kaming dahil.
06:40.2
Pero hindi na kaya.
06:43.2
Ilan ang anak mo?
06:46.2
Ilan yung pinakapanganay? Ilang taon?
06:50.2
Ah. Malaki na. Nandito ba siya?
06:57.2
Grade six. Sana kung nandito eh no.
07:00.2
Okay. Yung sumunod?
07:03.2
Okay. Yung grade four.
07:06.2
Grade two. May honor ba yung anak mo?
07:10.2
Hindi. Nag-a-honor ngayon.
07:13.2
Pag nag-graduate na yung grade six, malalaman pa.
07:18.2
Di ba mayroon tayong ano sa school yung kung anong-anong ka? May ah...
07:23.2
Kung may taf, ganyan. Walang ganon?
07:26.2
Anong hanap buhay mo dito ate?
07:28.2
Wala. Nagkatanim lang to. Nalang nagpagkain lang ako.
07:32.2
So ang pagkain nyo rin dito? Anong pagkain nyo dito?
07:36.2
Pagminsan-pagkain.
07:38.2
Sa Singapore ang dali mo.
07:43.2
Ah. Ang tawag nyo dito dun sa Gabi. Karlan kasi sa... sa ano... sa Katutubo. Karlan ang tawag.
07:50.2
Patingin nga ako ate. Pwede pong makita yung pinakain nyo?
07:59.2
Ah. Ube. Singapore to?
08:02.2
Ah. Ube ito. Oo. Sorry. Sorry po. Ito ay Gabi.
08:06.2
Ube. Ito. Ah. Ito yun.
08:07.2
Yung San Fernando kung tawagin sa Tagalog. Pero sa... sa mga lumad sa Visayacar lang.
08:13.2
Ube yan. Eh. Gabi.
08:15.2
Anong tawag nyo dito?
08:17.2
Ah. Talos. Ano yung Singapore?
08:19.2
Wala pala kang Singapore.
08:21.2
Ah. Wala kang Singapore. Okay. Anong itsura ng Singapore yung maliliit?
08:26.2
Ah. So ito yung pagkain nyo. Ngayon anong kinain mo ate?
08:33.2
Ganyan na lang. Anong ulam?
08:36.2
Same din ano. Same din nung mga katutubo po na ating nakikita ng pagkain nila. Ganito. Sa Dabao at saka ganito. Pero usually, wala rin kayong ulam.
08:51.2
Anong madalas na inuulam nyo dito?
08:55.2
Targos ng kamot eh. Hindi ulam. Gulay lang.
08:59.2
Gulay. O masarap yun. Parang sa ganun din yung mga katutubo doon. Okay.
09:04.2
Yung hana buhay mo ay nagtatanim ka ikaw mo. Kumikita ka ba sa pagtatanim?
09:11.2
Dito. Nakakain lang po namin.
09:14.2
Ah. Pagkain lang. Okay. Mahirap maging single parent. Buti nakakayanan mo.
09:22.2
Nakakayanan buhayin ang mga anak. Itong ginagawa mo ito, para sa'yo lang ito? O ibibenta mo?
09:30.2
Sa'yo lang. Sa'yo lang ito?
09:32.2
Okay. Ito. Itong. Ito. Bahay niyo mismo ito.
09:35.2
Ginagawa pa ng mga tao.
09:37.2
Ah. Nagtulong-tulong. Tuuso pa dito yung bayanihan. Kumbaga akong tawag. Okay.
09:44.2
Yung may nakita akong ano. Ito oh. May solar ka ba?
09:49.2
Hindi dito. Nasaan?
09:52.2
Ayun oh. At least mayroon kang ilaw. So yung hanggang doon, bahay mo?
09:59.2
Okay. So siya po ay single at wala po siya.
10:01.2
Asawa. Hindi ka na nag-asawa ate? Ayaw mo na talaga?
10:06.2
Awan. Hindi ko po mag-asabi ko yun.
10:08.2
Ah. Bakit hindi mo masasabi?
10:11.2
Okay. Kasabi mo yung pag-aasawa. Paano ba ikinakasal o nagsasama ang mag-asawang mangyan? Anong edad ka nag-asawa?
10:21.2
Nineteen. So ito legal na yun ano. Ang lalaki yata sa kanila ay eighteen. Tapos kinsi yung pwede na babae.
10:30.2
Paano yung kasal niyo ate? Sa tribo niyong mismo kasal?
10:34.2
Pag kayo ikinasal, paano kayo ikinakasal?
10:39.2
Ah. Mayroon lang sa simbahan. Okay. So gaano na kayong katagal dito nakatira sa lugar na ito?
10:44.2
Dalawang time po.
10:46.2
Okay. So at least mayroon kayong matatawag na sariling bahay po nila. Yung pagluluto po nila, same din sa ano. Ayan. Yung abuha nandiyan na rin. No? Kahoy. Tapos.
10:58.2
Hindi nawawala sa inyo ang asin. Ano?
11:01.2
Ayan. Alam mo sa mga katutubo, importante talaga yung asin. Meron kami napuntaan sa Dabao na ang ibabaw ng kanilang abuhan ay sako-sakong asin.
11:10.2
Nangakabitin yung asin. Kasi yun yung importante sa kanila. Kapag ang isang bahay ng katutubo maraming asin, mayaman na yun sa kanila.
11:19.2
Totoo ate. Pag maraming asin, mayaman. Kasi alam mo, yung mga katulad doon na napupuntahan namin.
11:27.2
Bibili lang sila ng asin. Meron silang limang piso o bente.
11:31.2
Maglalakad pa sila ng apat na oras.
11:34.2
Bababa ng bundok. Pero asin lang ang daladala.
11:37.2
Pag 20 pesos lang ang pera nila, laba na yun.
11:41.2
Bababa yun. Bibili ng asin.
11:43.2
Pero pag mayaman at mayroong limang daang piso, ibibili niya lahat ng asin yun. Sunong-sunong yung sasako.
11:49.2
Akat siya ng bundok para may asin sila.
11:53.2
Kasi yung asin ang pampalasa, di ba?
11:58.2
Kamusta naman yun ate? Mayroong kabang pera?
12:02.2
Maraming dalawang daan.
12:04.2
Okay. Yung dalawang daan, gaano mo katagal yun nagagastos?
12:08.2
Binili ko yun ng isang kilong bigas.
12:16.2
So ano nalang natira sa'yo?
12:21.2
Ano yung pangarap mo para sa kanila?
12:25.2
Nakapagtapos na ng anak mo.
12:27.2
Nakapagtapos na ng anak mo? Okay.
12:29.2
Ano ba yung pinapangambahan mo sa mga bata?
12:32.2
Hindi makapag-aral.
12:34.2
Ano? Pag pumapasok yung mga anak mo, may baon ba?
12:40.2
Walang baon? Ano yung pagkakataon lang na may baon sila?
12:46.2
Pagkakainap sa mga mga tao.
12:50.2
Magkano binibigay mong baon?
12:57.2
Okay. Ikaw ba nakapag-aral ka?
13:00.2
Anong grade natapos?
13:02.2
Ako mo, nakapag-third year ka.
13:05.2
At least nakapag-third year ka ate. Bakit hindi na naituloy?
13:09.2
Hindi pa kaya nang magawa.
13:11.2
Hindi kaya? Tapos kaya nag-asawa ka na?
13:15.2
Ano yung pakiramdam na yung mga anak mo ay pumapasok tapos wala kang maibigay na baon?
13:24.2
Anong sinasabi mo sa mga bata pag wala silang baon?
13:27.2
Sabi ko, wala pa tayong pera ngayon.
13:30.2
Okay. Wala pong pera.
13:33.2
Naunawaan po naman po ng mga bata.
13:36.2
Naunawaan. Mabuti.
13:37.2
Nakikita naman po nila.
13:40.2
Ate, ganito mo yung kamay mo.
13:43.2
Ayaw daw niya. Hindi. Ibas ay ganito mo lang. Ayan. Dalawang kamay.
13:49.2
Ayan. Okay. Hindi. Ganito mo yung kamay. Ganyan.
13:54.2
Bigyan kita lang ito.
14:05.2
Five thousand pesos.
14:07.2
Tapos tinatanong ni ate kung saan ito galing.
14:10.2
Galing po sa Diyos yan.
14:13.2
Oo. Para sa'yo. Para makatulong kami sa'yo.
14:18.2
Hmm. Masaya ka ba?
14:20.2
Masaya. Masaya ko.
14:22.2
Ano yung gagawin mo sa five thousand?
14:25.2
Natakot na ako. Madami ng piso.
14:29.2
Natakot na daw siya kasi marami ng piso. Bakit ka natakot?
14:36.2
Hindi. Okay. Ito binibigay ko sa'yo. Para sa'yo yan.
14:41.2
Kumbaga, walang kapalit ito. Walang kahit na ano.
14:46.2
Ito'y taos puso naming binibigay sa'yo dahil alam kong kailangan mo.
14:52.2
Marami na marami salamat po sa'yo.
14:55.2
Yan. Magagamit mo yan. Pambili mo lang. Pagkain, bao ng mga anak mo.
15:00.2
Saka ibang pang kailangan. Ano? Huwag kang matakot ha.
15:04.2
Baka may kahulugan lang ito.
15:06.2
Ah wala. Wala. Wala po.
15:08.2
Alam mo ang napansin ko po sa kanila. Wala yung kahulugan ha. Sa'yo yan ate ha.
15:13.2
Galing sa puso namin yan. Saka yung mga nanonood sa amin ha. Bigay sa'yo. Okay?
15:19.2
Anapansin ko po sa kanila, hindi sila basta tumatanggap. Parang nag-hesitate sila natanggap yan.
15:29.2
Baka may hingin ka palit. So sa kanila…
15:32.2
Baka may marinig ako na.
15:35.2
Ano'n may lumapit sa'yo at ngayon iba na.
15:41.2
Baka kasunod may marinig ako ng iba na.
15:45.2
Ano po yung maririnig?
15:49.2
Hindi. Hindi maganda.
15:51.2
Ah okay. Naisusumbat.
15:53.2
Pero kung ayos naman po ay maraming maraming salamat po.
15:58.2
Antes lang magbabalik sa'yo.
16:00.2
Ayun. Tama po. Ang importante ay galing sa puso. Diba?
16:06.2
Iyon po binibigay namin. Walang kapalit. Walang kapalit na kahit na anong. Ha?
16:13.2
Binigay po namin yan tapos puso ko para sa'yo yan ha.
16:18.2
Masaya na ka ate.
16:20.2
O wala ka nang takot?
16:22.2
Ayun. Importante yun. Wala nang takot kasi naiintindihan namin.
16:27.2
Kasi ako naman isranghero pupunta dito tapos.
16:30.2
Anong isranghero?
16:31.2
Ibig sabihin nun ay…
16:34.2
Bigla nalang susulpot.
16:36.2
Bigla nang dumating.
16:37.2
Bigla nang dumating tapos hindi nyo naman ako kaano-ano. Hindi nyo mo kilala.
16:40.2
Tapos kahit sino naman magugulat magbibigay ng ganito para sa'yo.
16:45.2
Inibigay namin yan para sa'yo.
16:47.2
Walang anumang kapalit. Ha?
16:56.2
Anong alit pangalan ni ate?
17:00.2
Siya si ate Naurine.
17:03.2
Siya po ay single parent.
17:04.2
Sana nandito yung anak mo parang nakausap ko.
17:07.2
Sabi ko nga sa anak ko.
17:10.2
Awan kung magapag-aral pa kayo.
17:14.2
Hindi ko alam. Grade 6 kayo.
17:16.2
May high school na. Sasanag.
17:18.2
So, nahihirapan ka pagdating ng grade 6 at ng grade 7 hindi mo na alam kung mapag-aral pa sila. Bakit?
17:30.2
Hindi mo na kaya?
17:32.2
Nasaan ba yung bata? Baka nandyan lang.
17:38.2
Naliligo sa ilog?
17:45.2
Ah, parang sa amin din. Naglaog. Ibig sabihin gumala. Medyo malalim yung Tagalog na yung naglalaog.
17:51.2
Pwede kayo nating makausap? Baka nandyan.
17:54.2
Pansin mong po sa abit-abit.
17:56.2
Ano pong pangalan?
17:58.2
Tawagin mo si Nerin. Nerin.
18:01.2
Baka yung nakakulay blue. Nakakulay blue?
18:03.2
Ah, yung nakakulay blue. Nakita ko na.
18:06.2
Tawagin natin si Nerin.
18:11.2
Habang hinahanap po yung anak niya.
18:13.2
So, paano mo ito ginagawa, ate?
18:15.2
Ginaganyang-ganyan lang?
18:24.2
Ah, okay, Salitan.
18:25.2
Baka matama. Nangyong matama.
18:31.2
Tapos, ganon ulit.
18:33.2
Ah, okay. Alam mo, pwede na akong tumira dito.
18:37.2
Yun lang nalito na ako.
18:41.2
Gaano mo katagal ginagawa yung isang ganito, ate?
18:44.2
Na kanina lang? Ay, mabilis pala. So, maghapon tapos na ito?
18:47.2
Nagganito pa ako. Ay, mabilag lang kanina yan.
18:50.2
Ah, ito ba ikaw? Ayan? O ratat?
18:57.2
Ah, okay. Oo, nandito na si Nerin. Hello.
18:59.2
O, nandito ka kay nanay.
19:01.2
Tabi ka. Halika. Huwag kang mahiya. Halika, halika.
19:04.2
Tabi ka kay nanay.
19:10.2
Dito ka. Huwag kang mahiya.
19:12.2
Halika. Dito o tabi ikaw kay nanay.
19:19.2
Okay, anong pangalan mo?
19:24.2
Nerin. Anong grade ka na?
19:27.2
Okay. So, mag-high school ka na next year?
19:30.2
Ang sabi ni nanay, baka hindi ka makapagpatuloy?
19:36.2
I want to date a friend.
19:38.2
Okay. Ano ba yung pangarap mo?
19:46.2
Okay. Kamusta ang grade mo sa school?
19:51.2
Anong pinakamataas na grade?
19:55.2
May 90 ka siguro.
19:57.2
May 90 ka? May line up 7 ka?
20:03.2
May copy ka ba ng card?
20:05.2
Hindi po namin nakaka-copy.
20:08.2
Pero tanda mo yung grade mo?
20:10.2
Okay. Simulan natin.
20:11.2
Ano doon sa pinakamataas? Ano yung pinakamataas?
20:15.2
90? Anong grade yun?
20:26.2
Hilabutan ako ha. Mat yun, 90 ha.
20:32.2
Paano po hindi po ako nag-perma po?
20:36.2
Ba't di mo pinermahan?
20:37.2
Ay, madaling gawa ko.
20:43.2
Nung PTA meeting hindi ka pumunta?
20:45.2
May top ka sa school?
20:48.2
May honor ba? Top?
20:50.2
Di ba may top 1, top 2, top 3, top 4?
20:54.2
Iba sa kanila? With honor, ganyan?
20:58.2
Yung nag-assign it ng honor.
21:02.2
Hindi ba sa first grading? Sa first grading mayroon tayong with honor.
21:07.2
With high honor, mga ganyan. Top 1, top 2, top 3.
21:12.2
Hindi pa po. Hindi nila alam.
21:17.2
Anong, ano yung pinakamataas mong subject? Mat? 90?
21:27.2
Mababa po sa science.
21:34.2
80 lang po pa. Taas ang kanya.
21:38.2
80 pataas pero may 90 siya.
21:40.2
90 ha? Mahirap yung mat. Ibig sabihin, magaling kang mag-aral.
21:45.2
Okay. Ano yung nagiging dahilan bakit hindi masyadong? Actually, 80 na eh. May mga project ka na hindi napipili?
21:55.2
Hindi po namin kaya.
21:57.2
Ayun. Hindi nakakaya. Ano yung madalas na nagiging project mo?
22:07.2
Yung mga may nabili.
22:10.2
Okay. Yung mga research?
22:12.2
Yung mga po kumbanya eh. Paano po yung pagkain nga? Namin, saging nga eh.
22:21.2
Pagmasan, wala kaming pet.
22:22.2
Hindi na mabili? Yung ibang project niya?
22:25.2
Pagmasan nga, walang bang.
22:29.2
Pero naka-smile pa rin si ate. Kahit na may ganun ang problema.
22:33.2
Magaling po siyang mag-aral. Ang problema, yung ibang subject niya kaya bumababa,
22:39.2
ay dahil wala siyang pambili ng project o kaya pag may ibang research kasi wala kang cellphone.
22:46.2
Wala kang cellphone?
22:49.2
Meron siyang cellphone?
22:51.2
Okay. Ano yung pinakamahirap na ano niya yung pagwalang baon?
22:57.2
Pag wala ka lang baon?
22:59.2
Pagmasan, hindi na ka. Duli nga nang pag may project ko.
23:04.2
Hindi niya napipili?
23:05.2
Bago pag may 3 version.
23:08.2
Pag may 3 version sa school.
23:13.2
Ah, contribution. Pag may contribution, wala kang maibigay.
23:18.2
Pasensya na po kay mga kapabayan kasi yung tribo nila ay mahihain po sila.
23:23.2
Hindi sila yung tipo nung ibang nakikita natin tribo na sila mahihain.
23:28.2
Ang mga mga yan po ay sobrang mahihain po sila.
23:32.2
Kaya alos, minsan hindi sila nakakapagsalita.
23:35.2
Anyway, okay lang yan.
23:36.2
Taparin mo yung pangarap mong pagiging nurse, ha?
23:39.2
Laban lang. Ate, laban.
23:42.2
Alam ko mahirap sa side nila yung alam mo yung wala talagang baon.
23:46.2
Pagpasok sa school, naranasan namin yan eh.
23:49.2
Pero laban, fight.
23:52.2
Di ba gusto mong maging nurse?
23:55.2
Bakit nurse yung napili mo?
24:04.2
Gusto mong makatulong sa pamilya?
24:09.2
Huwag ka muna mag-aasawa.
24:12.2
May boyfriend ka ba?
24:14.2
Wala. Focus lang sa pag-aaral ha.
24:18.2
Okay, sige. Malay mo.
24:20.2
Mayroon tayong sponsor nanonood ngayon.
24:22.2
At mapick ka, no?
24:25.2
Bilang isang scholar ng PB team.
24:27.2
Magaling siyang mag-aaral eh. Line of 8. May 90.
24:30.2
Math pa. Ang hirap nung abutin ha.
24:35.2
Pero matalino ka.
24:36.2
Kasi alam mo yung pinakamahirap na subject?
24:42.2
Pero nasa nakikita ko sa iba math talaga. Mahirap.
24:47.2
Mataas yun. Grade 6 na to eh.
24:49.2
So grade 7 na po siya pagpasok.
24:51.2
So medyo. Pagdating ng grade 7.
24:53.2
Medyo mahirap na talaga yun. Lalo na po kay ate.
24:56.2
Single naman siya.
25:03.2
Sige po mga kabayan.
25:05.2
Marami pong salamat.
25:07.2
And God bless po sa inyong lahat.
25:09.2
Sila po ay patutubong mangyan.
25:11.2
Marami pong salamat.
25:33.2
Thank you all for watching!
25:36.2
Please subscribe if you're new here!
25:38.2
And don't forget to hit that notification bell!
25:41.2
Okay see you soon!
