11 Dapat Gawin Kapag Menopause na. By Doc Liza Ramoso-Ong
01:27.9
Insomnia, masakit ang ulo, mainit ang ulo. Pag sinabi nating estrogen, tatlong klaseng estrogen ang ginagawa ng ovaryo natin.
01:38.1
Kaya ako lang babanggitin para baka makita nyo ito sa inyong mga gamot. May tinatawag na estradiol, estrone, at estriol.
01:46.3
So ito yung mga gamot ng mga babae. Sa selula kasi ng isang babae, para siyang may mga starters, tapos dadaan si hormones.
01:55.8
Si hormones, siya yung parang susi.
01:58.5
So dala niya yung estrogen. At itong estrogen na ito ay may epekto sa buong katawa ng isang babae.
02:05.7
Pwedeng sa utak, sa puso, sa atay, sa ating breast, sa ating cutis, sa ating ovaryo, bahay bata, o kaya naman dun sa ating buto.
02:16.8
So ito na, simulan na natin yung mga sintomas ng menopause at perimenopause.
02:24.4
Number one, kaya sila nagkakonsult sa kanilang OBGYN.
02:27.9
Eh, naiinitan sila. Hot flashes, tsaka night sweats. Pawis na pawis sa gabi.
02:34.9
Tumatagal ito ng isa hanggang limang minuto. Tapos mainit, pawis, may kasamang palpitasyon, medyo hilo ka, lutang, parang lightheaded.
02:44.4
Tapos yung iba may kasama din, parang may gumagapang sa balat mo, parang may ants dun sa iyong balat.
02:49.9
Ang dalas nito, sa ibang mga babae, tatlo hanggang apat na beses sa isang araw.
02:56.2
Yung iba namang babae, nakakaramdam nito, tatlo hanggang apat na beses kada linggo.
03:02.0
At, syempre, mahihirapan kang matulog. Kasi nga, eh, ang init eh. Di ba, nagigising ka, hindi mahimbing ang iyong tulog.
03:10.9
Bakit ba nagkakaroon nitong hot flashes, o night sweats, o ito yung tawag na vasomotor symptoms?
03:18.2
Sabi ng isang doktor sa kanyang pag-aaral, si Dr. Robert Friedman ng Wayne State University School of Medicine,
03:26.2
kasi tataas nga yung temp ng isang babae. So, para maibaba yung temp, pagpapawi siya, tsaka mamumula siya,
03:33.1
ibig sabihin, idilate niya yung kanyang mga ugat, para mabawasan ng init sa buong katawan.
03:39.9
Ano ang solusyon? Yun po ang tuturo ko sa inyo. Anong gagawin, o anong gamutan?
03:44.5
Una sa lahat, gumawa po kayo ng diary. Isulat nyo yung mga triggers. Baka naman ang trigger sa inyo, o yung nagkokos, eh, mainit na inumin.
03:56.2
O sa pag-stress tayo, nag-iinit din tayo. Baka may nainim na gamot na nag-iinit tayo. Tsaka iwasan na din yung mga caffeine.
04:05.8
Yung damit, o kasuotan natin, gawin natin layers para mabilis magdagdag bawas. So, pag malamig, dagdag ka lang.
04:14.5
Pag naman mainit, mabilis tanggalin, o bawasan. So, ibig sabihin, layers ang damit.
04:20.7
Ngayon, uso na yung electric fan ng portable, yung kinakabit sa katawan.
04:26.2
Pwede kayong mag-shower bago matulog para, sabi nga, fresh, presko.
04:33.7
Tapos, pwede kayong maglagay ng cold pack sa ilalim ng una ninyo.
04:37.8
Tapos, bibiling-bilingin nyo yung una nyo. So, makakabawas din to ng init.
04:42.4
Tapos, malamig na tubig sa tabi ng inyong kama.
04:45.6
Tapos, extra damit just in case na talagang nasoak kayo, o talagang pawis na pawis yung inyong kasuotan.
04:53.5
So, mabilis lang magpalit. Makakatulog kayo agad.
04:56.5
Pwede kayong mag-deep breathing. Kailangan 6 to 8 breaths per minute.
05:01.6
Hinga sa ilong, exhale palabas sa bibig.
05:06.0
Pwede ko kayong mag-walking sa bandang araw, 30 minutes a day.
05:10.4
Kasi, panlaban ho yun sa stress. Tapos, nakoconvert yung testosterone sa estrogen sa muscle.
05:16.0
So, medyo mas dadagdag ng ating estrogen sa katawan.
05:22.1
Pagdating sa soya, makakatulong ba sa mga hot flashes? Maaari.
05:26.2
Kasi, phytoestrogen to. Pero, in moderation. Hindi sosobrahan.
05:31.1
Tamang dami lang kasi nakita nila may isoflavone sa soya at garbanzos.
05:36.5
Ang iba pang mga pwede nating maramdaman ay yung vaginal dryness o panunuyo ng puwerta ng isang babae.
05:46.5
Yung iba nga namamaga, ang tawag doon atrophic vaginitis.
05:50.6
Ano ang mga gamutan?
05:52.1
Pwede ho kayong gumamit ng KY jelly.
05:55.5
Kapag nagtatalik, huwag hong lotion o baby oil.
05:59.5
Nagkakos ho yun ng infection.
06:01.9
Pwede may vaginal moisturizers o kaya mga gamot.
06:06.9
Yung estriol creams.
06:09.1
Yun po yung generic estriol cream.
06:12.4
Marami hong brand names yan sa ating botika.
06:15.7
Nire-reseta ho yan ng ating OBGYN.
06:18.6
Inom ng mas maraming tubig.
06:20.8
Huwag na hong sabon ng sabon ng puwerta.
06:23.1
Tubig lang pwede ng pang-wash.
06:25.6
Yung pagsasabon, isabay na lang natin pagligo.
06:28.7
Walang masyadong mababangong mga fabric softener o mga tatapang na panlabang sabon.
06:35.6
Pwede po ang all-white cotton underwear para mas presko sa puwerta ng isang babae.
06:44.0
Or boxer shorts pwede din.
06:46.0
Tapos palitang damit agad lalo na pagbagong exercise.
06:51.9
Pag tayo ay malapit ang magmeno.
06:55.5
Tapos may pagbabago na sa ating regla.
06:59.9
Pwede rin umikle.
07:01.6
Sa iba naman, mas heavier yung kanilang periods.
07:05.9
Kaya nagkakaroon ng problema ng aninya.
07:08.7
O kaya naman eh, fatigue o pagkapagod.
07:11.6
Tsaka sa iba, sobrang sakit talaga ng puso nila.
07:14.5
Parang nung sila ay teenager.
07:16.9
Pareho din ang sakit.
07:18.5
So check up po tayo sa ating OBGYN.
07:21.1
Kapag may problema sa ating menses.
07:25.5
matutulungan niya kayo.
07:28.1
Number three na problema ng mga babae,
07:31.4
eh hindi makatulog ng tuloy-tuloy.
07:35.3
Hindi diretsyong tulog.
07:37.7
So ang solusyon po natin,
07:39.2
parehong oras ng tulog at gising araw-araw.
07:42.1
Iwas na po sa mga caffeine sa hapon at gabi.
07:45.9
Mag-ehersisyo sa mas maaga.
07:47.7
Para medyo pagod sa gabi.
07:50.7
gawin yung madilim, malamig at tahimik.
07:55.9
yung tiyatawag na mood swing.
07:57.9
Kasi nagme-menopause niya yan.
07:59.9
Masungit, iritable.
08:01.9
Ang dahilan po ay,
08:03.9
pwedeng yung estrogen natin.
08:05.9
Pero baka naman po yung stress sa buhay.
08:11.9
pag-aalaga ng may sakit na magulang,
08:13.9
o may edad na magulang.
08:15.9
Problema sa asawa, sa trabaho.
08:17.9
So ang treatment talaga,
08:19.9
e solusyon na natin.
08:21.9
Yung ating problema.
08:25.5
na ipapasa lang natin sa pagme-menopause.
08:29.5
Sabi, pag magme-menopause,
08:35.5
kulang na, hindi maka-concentrate.
08:37.5
Ang dahilan talaga nun,
08:39.5
nakita nila sa pag-aaral,
08:41.5
e dahil sa pag-edad,
08:43.5
o kaya ay maraming iniisip.
08:45.5
So lahat halos nakakaramdam yan.
08:47.5
So anong solusyon o treatment?
08:49.5
Gumawa kayo ng listahan
08:51.5
ng gagawin, araw-araw.
08:55.5
Gumawa nga kayo ng listahan, hindi nyo naman binabasa palagi.
08:57.5
Tapos, daily routine.
08:59.5
Ibig sabihin, palaging
09:01.5
sa lugar na inyo, ilalagay yung pera ninyo,
09:05.5
o yung mga kagamitan nyong madalas mawala.
09:07.5
Tapos, may mga cues kayo.
09:09.5
Halimbawa, sa kitchen.
09:11.5
E di gumamit kayo ng mga
09:13.5
whistling kettle, para pag
09:15.5
kumukulo na, hindi nyo makalimutan
09:17.5
na may iniwan pala kayong
09:19.5
nakasinding kalan. At may timer din
09:21.5
kayo sa pagluluto. At,
09:23.5
sasabihin nyo, malilimutin kayo sa pangalan.
09:25.5
Ulit-ulitin nyo sa brain ninyo.
09:27.5
Ulit-ulitin sa isipan.
09:29.5
Lahat po tayo, nakakalimot
09:33.5
ng ating kakilala.
09:37.5
sa mag-asawa, kapag umeedad.
09:39.5
Siyempre, menopause, andropause
09:41.5
naman si mister. Parang nawawalan sila
09:43.5
ng interes sa isa't isa.
09:45.5
Usually, ang dahilan po nun,
09:49.5
hormones, e kasi,
09:51.5
baka emotionally,
09:53.5
distant na yung mag-asawa.
09:55.5
Hindi kasi nag-uusap. So, ang gamutan
09:57.5
o solusyon, pag-usapan
09:59.5
ng mag-partner, ano yung
10:01.5
problem nila sa pagtatalik.
10:03.5
Actually, yung lalaki, pwede po
10:05.5
mag-consult sa mga urologist,
10:09.5
para sa lalaki. At yung mga
10:11.5
babae naman sa kanilang mga
10:13.5
OBGYN. So, ano ba yung
10:15.5
needs, expectations,
10:17.5
nasan yung problema? May paraan po
10:19.5
lahat yan. May solusyon.
10:21.5
Tapos, pag naumeed,
10:23.5
sasabihin bakit ang
10:25.5
bilis tumaba. Usually kasi,
10:27.5
ang dahilan talaga nung
10:29.5
pagtaba, e dahil hindi na tayo
10:31.5
physically active. Ayaw tayong
10:35.5
Tamad, busy, mag-ehersisyo.
10:37.5
So, anong gamutan?
10:39.5
Tamang dami ng kinakain,
10:41.5
tapos yung kinakain natin,
10:43.5
yung klase ng pagkain natin.
10:45.5
Mag-eehersisyo tayo,
10:47.5
magtitimbang tayo once a week. Tapos,
10:49.5
yung iba hindi nagme-measure ng
10:51.5
waistline e. So, hindi nila
10:53.5
namo-monitor. Gawin na natin yun.
10:55.5
Tapos, pag naglalakad tayo,
10:57.5
uso na ho pedometer ngayon. Mabilis
10:59.5
nang bumili nyan. So, para makalakad tayo
11:01.5
sa mall, sa park, or sa village.
11:05.5
hindi mapigil ang ihi
11:07.5
pag tumatawa, bumahing,
11:11.5
maihi. So, yung ganito, e
11:15.5
ang lining nung daanan ng ihi
11:17.5
dahil sa pagbaba ng estrogen.
11:19.5
So, ang treatment talaga dito,
11:21.5
yung bladder training,
11:23.5
isabihin, tinitrain yung ating
11:25.5
pantog. Meron din mga
11:29.5
Kegels exercises. Ito,
11:31.5
pang babae, pang lalaki. Taas ang puwet,
11:33.5
baba, taas. Maganda po
11:37.5
bumalik yung tamang
11:39.5
pag-ihi. Ang doktor po para dyan
11:41.5
sa mga babae, ang tawag niyan
11:43.5
urogynecologist. Malaki
11:47.5
magagawa nila sa inyong
11:49.5
mga problema sa pag-ihi.
11:55.5
problem cooties. Kumukulubot
11:59.5
cooties. So, ito po ay dahil sa lahi.
12:01.5
O jeans, o kaya naman kasi
12:03.5
lumiliit din yung facial bone
12:05.5
natin, yung buto sa muka.
12:07.5
So, ang treatment po, mag-sunscreen,
12:09.5
mag-sunblock kayo,
12:11.5
at laging maglagay ng moisturizer.
12:13.5
Hindi po kailangang mahal,
12:15.5
mura, pareho lang po.
12:17.5
Pwede po kayo magpayong, tsaka magsumbrero.
12:21.5
nag-headache daw sila.
12:23.5
Parang nagkakaroon sila ng migraine.
12:25.5
Ito po ay dahil sa pagbaba ng
12:27.5
estrogen. So, pag iba-iba ng level
12:29.5
yung trigger ng inyong migraine.
12:31.5
So, kailangan po, tanggalin nyo yung mga
12:33.5
triggers tulad ng stress,
12:35.5
ng puyat, ng chocolate.
12:37.5
So, gawa kayo ng diary.
12:39.5
Tignan nyo ano ba yung
12:41.5
nagiging problem. At syempre, gusto
12:43.5
ko hindi kayo magkasakit.
12:45.5
Marami nagkakaroon ng sakit
12:47.5
sa puso. So, kung may high blood
12:49.5
kayo, iwas po sa sigarilyo.
12:53.5
pang sakit sa puso at
12:55.5
saka pang high blood.
12:57.5
Mag-ehersisyo 30 minutes a day.
13:01.5
pag break time nyo sa trabaho.
13:03.5
Maghagdan, imbes na escalator.
13:05.5
Tapos, magbaon kayo
13:07.5
lagi ng rubber shoes. Yung pagkain,
13:09.5
gulay, prutas. Iwas
13:11.5
ho sa maaalat. Kung
13:13.5
pwede, isda at nuts. Ang mas
13:15.5
kakainin natin, imbes na karne.
13:17.5
Tsaka, yung dami o dalas
13:19.5
ng pagkain. Dapat po,
13:21.5
3 meals a day lang. Tapos, dalawang
13:23.5
merienda. Wag hong kain ng kain.
13:25.5
Nguya ng nguya. So, nasa dami
13:27.5
ho yan. Tapos, para
13:29.5
siyempre, pag may sakit
13:31.5
na sa puso, iwas din sa
13:35.5
yung mga irregular heart beat, tsaka yung
13:37.5
high blood, kailangan nating
13:41.5
Ang isa pa rin pong problem, osteoporosis.
13:43.5
So, may mga test po
13:45.5
dan, kumain ho tayo ng
13:47.5
maraming calcium. May mga
13:49.5
milk po for seniors. Pwede
13:51.5
po yogurt, sardinas, mga
13:53.5
berdeng gulay. Ano ba yung
13:55.5
pwedeng inumin? May tinatawag po mga calcium
13:57.5
carbonate. Pwede ho yun. Pero,
13:59.5
isasabay nyo sa inyong
14:01.5
kinakain. May mas
14:03.5
mahal yung calcium citrate.
14:05.5
Yun po, hindi kailangan isabay sa
14:07.5
pagkain para maabsorb.
14:09.5
May kamahalan nga
14:11.5
lang po. At siyempre, kailangan nyo ng
14:13.5
vitamin D para maabsorb yung
14:15.5
calcium. So, 20 minuto
14:17.5
kada araw, pwede ho tayong
14:19.5
magpaaraw. O kaya naman, mas
14:21.5
kumain ng sardinas, yung mga
14:23.5
tamban, galunggong, itlog,
14:25.5
mushroom, yung mga makarel na
14:29.5
maglakad-lakad. Lagi nga
14:31.5
akyat-hagdan, magsayaw. Kasi
14:33.5
kailangan hong gumalaw para hindi
14:35.5
lumutong ang ating buto.
14:37.5
At lastly, ayoko hong
14:39.5
magkaroon kayo ng breast cancer.
14:41.5
At siyempre, mas umeedad tayo, tumataas
14:45.5
libre naman ho magkapa ng ating
14:47.5
breast kada katapusan ng buwan
14:49.5
or kada akinsin ng buwan. Gawin
14:51.5
nyo ho yan buwan-buwan. At
14:53.5
siyempre, kung pwede tayong magpamamagram
14:55.5
kada dalawa o tatlong taon
14:57.5
pag edad natin ng 40 pataas.
14:59.5
So, sana po sa mga
15:01.5
kababaihan na malapit
15:03.5
na sa menopause, perimenopause,
15:05.5
ito po ang dapat natin gawin.
