Rabies: Anong Mangyayari kapag Umakyat ang Rabies sa Utak. - By Doc Willie Ong
00:46.4
Ayan, nakamamatay. Delikado.
00:49.5
At yung Pilipinas, hindi natin nakokontrol yung dami ng rabies.
00:56.0
Anong mga hayo pwede mag-cause ng rabies?
00:59.2
Yung sa atin, most common, aso pa rin.
01:02.5
Dog bites pa rin ang pinakamarami.
01:05.6
Pangalawa lang yung cat bites.
01:08.4
So mainly sa aso, pwede rin sa pusa.
01:12.8
Saan nila nakukuha?
01:14.8
Baka nakagat ng panicky o itong mga ibang hayop, nakagat sila.
01:19.3
Baka lumalabas yung aso-pusa natin.
01:22.3
Pag gala, nakagat ng panicky o ibang mga hayop, kaya nagkaka-rabies.
01:29.2
nagbabago yung ugali nung aso at pusa
01:32.8
pag nagkaroon sila ng rabies.
01:36.6
Pag wala naman rabies yung aso at pusa, nakagat.
01:39.7
So, hindi rabies ang issue natin.
01:41.9
Baka tetanus, baka infection lang.
01:44.5
Mas takot tayo sa rabies.
01:47.4
Anong mangyayari?
01:48.8
Katulad nito, kinagat sa paa.
01:51.8
Ang nangyayari kasi, itong rabies na virus,
01:58.0
pag pumunta siya sa nerve, yun ang delikado.
02:01.6
Pag pumunta sa ugat, tuloy-tuloy yan aakyat sa spinal cord, pupunta sa utak, parang ngayon.
02:08.6
Sa buong mundo, marami na mamatay sa rabies, 59,000.
02:13.8
Pero, karamihan dito sa Southeast Asia.
02:17.6
Asia, Afrika, kasama Pilipinas.
02:21.6
So, ang rabies, apat na stage.
02:26.2
Merong pagbagong kagat, incubation pa lang, dito maagapan pa natin.
02:33.0
Yung virus, bago siya dumikit sa nerves, kailangan maunahan na natin.
02:38.2
Maunahan ng bakuna sa rabies, meron din parang immunoglobulin, yung pamatay mismo sa virus.
02:46.4
Habang bagong kagat pa lang, dito mahahabol pa natin sa incubation.
02:51.9
Pero, pag dumikit na sa nerve, dito may sintomas na.
02:56.2
Stage 2, 3, 4, hindi na natin mahahabol.
03:06.2
Pinapakita ko sa inyo, pagkagat ng aso o pusa,
03:10.2
mas gusto nga natin yung kagat mas malayo sa utak.
03:14.2
Pag nakagat sa leeg, delikado.
03:18.2
Kasi pag sa leeg ang kagat ng aso o pusa, ang lapit sa nerve, didiretso agad sa utak.
03:24.9
Baka ilan days lang. Wala na.
03:26.2
Tapang 1 week, umabot na sa utak.
03:28.2
Pero pag sa paak, kahit papano, malayo-layo pa siya, may chance pa magpabakuna.
03:36.2
Pag nakagat, ayan yung dadami muna dito.
03:40.2
Tuturo ko yung first aid gagawin.
03:42.2
Pag pumunta dito sa peripheral nerves, unti-unti aakyat sa spinal cord, unti-unti aakyat sa utak.
03:48.2
Kaya yung tao, yung talaga nagwawala, nagsisisigaw.
03:56.2
Gano katagal mula sa intubation bago magkasintoma sa nerves?
04:02.2
Depende nga sa layo sa utak.
04:06.2
At depende rin sa lalim.
04:08.2
Sa lalim ng kagat at kung gano kadaming rabies virus ang pumasok.
04:16.2
Mula sa kagat, pupunta sa muscle, dito sa nerves, diretso sa utak.
04:22.2
I'm sure nakakita na kayo ng video na tao na nagkaroon ng rabies.
04:29.2
Maraming nababalita. Maraming. Maraming namamatay sa atin.
04:33.2
I think hundreds. Hundreds. Hindi lang nababalita yung iba.
04:37.2
At isa pa palang problema, sa Pilipinas din, bukod sa maraming rabies sa atin, sa aso, sa pusa,
04:46.2
90% ng nakakagat na tao sa Pilipinas,
04:51.2
ay hindi nagpapabakuna.
04:54.2
90% kahit nakagat sila, hindi sila magpapabakuna.
04:58.2
10% lang magpapabakuna. Kaya maraming namamatay.
05:02.2
Bakit ayaw magpabakuna?
05:05.2
Usually, bata ang tinatamaan. Baka hindi sinabi nung bata sa magulang.
05:11.2
O baka walang pera. Yan naman ang issue talaga. Walang pera. Mahal yung...
05:15.2
I think may libre sa PhilHealth. Baka one or two na shots.
05:20.2
Pero alam ko, walang kompletong libre. Mahirap makahanap ng libre.
05:25.2
Gagastos pa ng libo-libo yung magulang. Kaya madalas, binabaliwala na lang.
05:32.2
Pag umabot na sa sintomas ang rabies, ay delikado na.
05:38.2
Ibig sabihin, lumampas na siya sa incubation.
05:42.2
Pag nilagnat na, actually mahirap na habulin. Pero pipilitin pa rin natin habulin. Ibig sabihin, na-delay eh.
05:49.2
Pag nakagat ka ng linggo, kunwari linggo ka nakagat, Sunday.
05:54.2
Dapat pag Sunday ka nakagat, mga Monday, Tuesday, Wednesday, pinakamatagal, tatlong araw lang, inumpisahan mo na yung bakuna.
06:03.2
Tapos yung immunoglobulin, nasaksa ka na agad. Kailangan within three days. At most siguro one week.
06:10.2
Pinakamatagal siguro nahintay, one week. Kasi kumakalat na yung virus eh. Pag dumikit na nga sa nerves,
06:17.2
ayan na, nilagnat na, nag-headache na, sinisipon na, palala na ng palala.
06:27.2
Pag malapit na sa utak, dito satyan mo na, nagtatae. Pero pag lumapit na sa utak, kaya na, magwawala na.
06:36.2
Maghahalusinate na, takot na sa ilaw, takot na sa tubig, nagkakramps na, naninigas na.
06:45.2
So nakakatakot. Tapos pag umakyat yung rabies virus, yung tao mismo, magkakaroon din ng rabies sa laway niya.
06:54.2
Kaya pag yung tao ay kumagat, pwede rin niya mapasa yung rabies. Kaya nga yung mga pasyente, tinatali nga eh.
07:04.2
So yan, habang bagong kagat, bago lagnatin, dito pa lang, within one week, pinaka-safe.
07:12.2
Within one week. Ayan o.
07:15.2
Hindi mo kasi alam, gaano katagal ang time niyo para magpabakuna at mabigyan ng immunoglobulin eh.
07:24.2
Usually, one week dapat eh. Within one week. Pero yung iba, meron mga three weeks, lalo na kung konti lang yung kagat.
07:33.2
So baka aabot pa kahit three weeks. Pero hindi na mahirap mag-ano eh, sa palaran eh. Dapat maaga talaga.
07:41.2
Tapos, pag hindi na bakunahan, hinayaan.
07:45.2
Pwedeng lumabas yung sintomas within a few months. Hindi mo masabi.
07:51.2
Minsan, mabagal yung galaw. Within a year, nakagat, doon pa lang lalabas yung rabies eh.
07:57.2
So, pinakamaganda magpabakuna. Ito po, importante.
08:01.2
Category 1, Category 2, Category 3. Ito yung lagi tinatanong. O, pakinggan niyo maigi.
08:07.2
Number 1. Pag Category 1 lang ang connection mo dun sa ASO, kadalasan ASO eh, 99%.
08:13.2
Number 1. Pag Category 1 lang ang connection mo dun sa ASO, kadalasan ASO eh, 99%.
08:14.2
Number 1. Pag Category 1 lang ang connection mo dun sa ASO, kadalasan ASO eh, 99%.
08:15.2
Number 1. Pag Category 1 lang ang connection mo dun sa ASO, kadalasan ASO eh, 99%.
08:16.2
Safe to. Ano yung safe? Yung ASO, dumikit lang sa iyo, dinidilaan lang yung kamay mo, pero yung balat mo hindi nasugat.
08:28.2
Wala kang karas. So, baka naglalaro lang. Okay lang yung walang karas.
08:33.2
So, pag Stage 1, walang karas. Hugas lang. No need for bakuna.
08:38.2
Pag Stage 2, Category 2, may scratch ka na.
08:43.2
Pag Stage 2, Category 2, may scratch ka na.
08:44.2
Nakaras ka na ng ano. Nakaras ka na. Sabihin yung balat nakaras.
08:49.2
Wala kang nakikita dugo, pero alam mo nakaras ka na.
08:52.2
Pag nakaras ka na, pero hindi dumugo, Category 2 risk, hugas ng sugat at bakuna.
09:01.2
Pwedeng bakuna alone. Yung bakuna kasi medyo matagal pa eh, bago gumawa ng panlaban yung katawan natin.
09:09.2
Pag Category 3, karamihan ang kagat sa ating Category 3,
09:13.2
may sugat at may dugo. Sabihin malalim.
09:19.2
Nasira talaga. Baka talagang lumubog sa balat, may dugo, talagang pwedeng pumasok yung virus sa loob ng balat natin.
09:30.2
Pag ganito ang Category 3, walang choice. Bakuna agad-agad, within 3 days, within 1 week.
09:38.2
Mas maganda, within 3 days. Tapos may dagdag pang injection.
09:41.2
Rabies immunoglobulin. Kung kagat sa paa, nilalagyan ng immunoglobulin paligid doon.
09:48.2
Ikwento ko na rin yung hugas.
09:51.2
Dapat pag nakagat kayo ng aso o pusa, talaga kung papaduguin ba, okay lang, ipadugo.
09:59.2
Tapos, hugasan agad ng sabon. Sabonin ang sabonin ang sabonin.
10:05.2
Hayaan mo bumula. Hayaan mo pumangit.
10:09.2
Ibangang may sugat, hindi na nga tinatahi. Gusto nila lumabas yung rabies.
10:13.2
Sabonin ang sabonin, 10-15 minutes para malabas yung pumasok na rabies virus.
10:22.2
Tapos noon, 10-15 minutes, lagyan ng betadine, povidone, iodine.
10:27.2
Povidone, iodine, ibabad yung sugat, pilitin mapatay yung rabies virus doon.
10:34.2
Pero siyempre, may nakapasok. Pupunta kayo sa animal bite center.
10:39.2
Yun lang. Kailangan, most likely, magbabayad. Baka ilang libo.
10:43.2
Bibigyan kayo ng rabies immunoglobulin, injection doon sa sugat.
10:48.2
Tapos may bakuna pa. Tapos yung bakuna, hindi lang isang beses.
10:52.2
Usually, 4 times or 5 times. Sa loob ng isang buwan, balik-balik kayo. Alam nyo na naman yan.
10:58.2
Kaya lang nga yung mga kababayan natin, 10% lang nagpapabakuna kasi nga walang pera.
11:04.2
Yun ang main reason. Kategory 2, category 3, walang choice.
11:09.2
Vaccine tsaka immunoglobulin. Doble. Para ma-protect.
11:16.2
Ito yung dose. Iba-iba yung mga dose pero normally, pag pumunta ka sa center, usually animal bite center.
11:25.2
Sa pagdating mo, isang injection, pang-atlong araw, babalik ulit. Injection.
11:30.2
Pang-pitong araw, babalik. Pang-14 days, babalik. Pang-21 days. So ito, limang shots. Kailangan kumpletuhin.
11:39.2
Pero kung exposed ka sa mga hayop, takot ka, pwede naman maaga magpapabakuna. Meron din ganun.
11:47.2
Bukod sa bakuna, yung talaga pinakamahalaga tsaka yung immunoglobulin kasi mas mabilis yun yung immunoglobulin.
11:56.2
Agad-agad niyang mapapatay. Tapos after napatay niya, yung vaccine, gagawa ng antibody, yung katawan mo na lalaban doon.
12:04.2
Yung sugat mismo, pwede rin bigyan ng antibiotic. Diba?
12:09.2
May sugat eh. Bakteriya naman ito. Iba namang kalaban.
12:12.2
So yung sugat, usually binibigay koamoxiclab. Koamoxiclab na antibiotic, mga 7 days.
12:20.2
7 days para lang sa sugat, para sa nana. Pero itong antibiotic, hindi siya gamot sa rabies.
12:27.2
Mas nakot tayo doon sa rabies. Kumakalat. Ito yung mga hayop.
12:34.2
Binabantayan yung aso o pusa.
12:39.2
Kung sino kumagat, siyempre titignan natin may rabies ba yung aso o yung pusa.
12:46.2
Paano malalaman kung may rabies yung aso o pusa?
12:49.2
Ito pala. Yung hugas, tinuro ko na sa inyo. 15 minutes, hugas ng hugas.
12:54.2
Lagyan ng povidone, iodine, tinuro ko na sa inyo.
13:00.2
Pag lumampas na kasi talaga, pumunta na sa nerves, mahirap na habulin. Parang dumidikit na siya.
13:07.2
Lalo na pag pumunta na sa utak, yun na yung mga sintomas. Nagwawala na.
13:13.2
Actually, ang shortcut talaga, yung aso, yung pusa, dapat babakunahan.
13:20.2
Yun ang mas mura. Kasi kung may anti-rabies na yung aso, hindi na siya tatamaan ng rabies.
13:26.2
Hindi na tayo matatamaan. Kaya lang, bihira lang naman nagpapa-rabies vaccine sa aso. Siguro nagtitipid din. Pero ito mas mura. Mas mura ito.
13:37.2
So yan ang dapat.
13:39.2
Actually, may batas tayo ang magbabayad ng rabies vaccine yung may-ari ng aso.
13:45.2
Kaya lang, baka hindi naman mangyari yun.
13:48.2
So, paano natin malalaman kung yung aso, ito na, may rabies?
13:53.2
Siyempre, babantayan mo 10 days.
13:55.2
10 days kung may rabies siya, dapat nagwawala yung aso, naglalaway.
14:01.2
Dati, mabait naman yung aso o yung pusa. Ngayon, aggressive. Bigla nangangagat.
14:06.2
So bakit? Baka nakagat siya ng panik. Nagkaroon siya ng rabies.
14:10.2
Pero pag 10 days yung aso, okay pa rin. Wala naman siyang problema. Naglalaro lang.
14:19.2
So, baka wala siyang rabies.
14:21.2
Pero, kahit tingin natin mabait yung aso, mukhang safe naman.
14:27.2
Siyempre, para sigurado. Di pa-vaccine na lang. Para sure. Mahirap na sabihin na wala.
14:35.2
So yung aso, naglalaway. Aggressive. Hindi naman dati aggressive. Iba yung ungol, yung ungol niya. May ibang sound eh.
14:45.2
Napaparalyze. Nagwawala. Very sensitive. Nagwawala.
14:49.2
Pag sa pusa naman, ganun din. Naglalaway. Nagtatago. Nagtatago daw yung pusa.
14:57.2
Ayan o, rabid cat. Mahilig magtago. Ayaw na makipag-usap. Irritable. Laging parang pagod.
15:05.2
Pero mas common sa aso.
15:08.2
So, paano natin papababain yung risk? Dapat bakunado yung hayop. Yung aso, bakunado dapat.
15:16.2
Second, pag yung ugali ng aso-pusa ay okay pa rin. Baka ikaw umaway sa kanya, inaway mo siya. Kaya kakinanggap. Diba?
15:24.2
Pero yung nananahimik ka lang, siya sumugod sa iyo. Ibang usapan yun. Baka may rabies siya.
15:29.2
10 days inobserbahan, okay pa rin yung aso-pusa. So, parang most likely low.
15:33.2
So, parang most likely low. So, parang most likely low.
15:35.2
Lugar na low rabies prevalence, wala eh. Sa Pilipinas, marami tayo.
15:40.2
Severity, ganong kalalim yung kagat. Gusto mo mababaw lang.
15:44.2
Time, dapat nga within a week or within 3 days. Okay?
15:50.2
So, sana po nakatulong itong video natin. Wala tayong choice sa mga nagtatanong.
15:55.2
Punta sa animal bite center. Alam kong mag-gastos. Wala tayong choice.
15:59.2
Para at least, protectado na. Kadalasan pala, bata ang nakakagat.
16:03.2
Siguro bata magkakagat.
16:04.2
Siguro bata, mas hindi maingat. Mas hindi makatakbo.
16:07.2
So, wala tayong choice. Papabakuna yung bata.
16:11.2
After that, pag nabakunahan na, actually safe na siya for several years eh.
16:15.2
Kahit makagat siya ulit, medyo safe na rin siya.
16:18.2
Sana po nakatulong ito. Ingat tayo palagi sa rabies. Delikado po ito.
