00:50.1
pero may nangyayari na pala sa loob.
00:53.4
Ang colorectal cancer, gusto ko palang pag-uusapan.
00:56.3
Gusto ko pong ipaalala sa inyo, ito yung ikalawang pagkamatay ng mga tao.
01:02.0
So ganon kadami po ang nagkakaroon ng colorectal cancer.
01:05.9
Kaya po natin ito, topic ngayong araw na ito.
01:11.0
Pag malaman ng maaga, mas magagamot natin.
01:14.8
So yung problema, kahit walang nararamdaman, hindi tayo dadating sa malala na pala.
01:20.5
So mas maagang malaman, mas nagagamot.
01:24.1
Yun po ang gusto pong sabihin sa inyo, mas maaga.
01:26.1
Agang malaman, mas magagamot, lalo na kung cancer.
01:30.0
Lalo na, meron namang may screening test na sasabihin ko sa inyo.
01:34.2
Number one, ito po, yung cancer sa esophagus.
01:38.3
Ito yung daanan ng pagkain.
01:40.7
Kung kumain tayo sa bibig, ito po yung daanan esophagus hanggang makarating dun sa sekmura.
01:46.7
Ano po ang nararamdaman kapag may esophageal cancer o yung dun sa daanan ng pagkain?
01:53.3
Ah, parang may mabigat dun sa inyong dibdib.
01:57.3
Eh, syempre, nandun sa tube na yan ang may problema.
02:01.9
May lumalaking cancer dyan.
02:04.0
So, mahihirapan na kayong lumunok.
02:07.3
Hindi kayo matunawan o akala nyo may heartburn kasi may tumutubo na ngang laman dyan.
02:15.4
Ito po ah, paulit-ulit kong sasabihin kasi medyo pag sinabing tiyan, pare-pareho ang nararamdaman.
02:21.3
Ang nararamdaman.
02:23.3
Ano yung mga test pwedeng ipa-X-ray ng doktor sa inyo?
02:27.0
Endoscopy, silip sa bibig o kaya papasitiskan.
02:31.5
Ang gam, eto, bago tayo pumunta dun sa gamutan, ano, paano ba kayo makakaiwas dyan?
02:40.2
Syempre, gusto nyong malaman bago dumating sa pagkakaroon ng pagkakasakit.
02:44.2
Eh, iwas sa alak.
02:46.0
Tamang timbang, huwag masyadong magpapataba.
02:48.3
Iwas din ho sa sigarilyo.
02:51.8
Kasi yung alak at sigarilyo.
02:53.3
Pag pinagsama nyo yan, masama ang magiging epekto dun sa lining ng daanan ng pagkain.
03:01.2
Tapos, ah, iwasan na laging nag-heartburn o parang maasim.
03:06.5
Tsaka huwag suka ng suka.
03:08.5
Kung meron kayong tiyatawag na GERD, yung gastroesophageal reflux, ah, gamutin o pumunta ho kayo dun sa doktor na gumagamot nyan.
03:18.0
Ano pong klaseng doktor?
03:20.0
Ang tawag po dyan ay gastroenterology.
03:23.3
O doktor sa tiyan.
03:26.4
Yan ang mga pupuntahan nyong doktor kapag may problema sa tiyan.
03:33.5
Gastroenterologist o doktor sa tiyan.
03:36.8
Gamutan kapag cancer.
03:38.6
Lagi ko nga pinapaalala, opera.
03:41.9
Kasi pag tinanggal nyo yung problema, doon lamang magagamot yung sakit.
03:48.0
Kaya kailangan yung mga tumutubong mga laman, cancer, kailangan matanggal.
03:53.3
Huwag kayong matatakot.
03:55.3
Yun po kasi ang talagang gamutan.
03:57.3
Huwag kayong maniniwala sa kapitbahay na masamang tusukin o tanggalin dahil kakalat.
04:03.3
Ah, kailangan tanggalin yung tumubong masamang mga cells para hindi na lumala yung sakit.
04:10.3
At yun lang ang tanging gamutan.
04:12.3
Yung chemotherapy tsaka radiation pang tulong maubos yung mga masasamang cells dun sa inyong katawan.
04:21.3
Kasi problema yan sa tiyan.
04:23.3
Dumako naman tayo doon sa cancer, sa sikmura.
04:27.3
Sikmura, ito yan.
04:29.3
So, stomach sa ingles.
04:31.3
Ganun din, hirap kayong lumunok.
04:34.3
Parang laging puno kasi may tumubo na nga dyan sa loob ng inyong sikmura.
04:39.3
At pag may cancer dyan, maaaring nagdudugo yan.
04:43.3
Kaya mapapansin nyo, aba, parang yung idinomi nyo merong dugo.
04:48.3
Pwedeng mapula o pwedeng medyo maitim na kasi tumagal na ng ilang araw doon sa inyong tiyan.
04:53.3
Nasusu ka kasi napupuno nga yung inyong sikmura lalo na kapag malaki na yung laman doon sa loob.
05:03.3
Masakit ang tiyan.
05:05.3
Laging masakit ang tiyan kasi may cancer doon at namamayat.
05:09.3
Nanghihina din kasi yun nga yung mga may cancer, nanghihina na sila.
05:17.3
Tapos laging busog na busog.
05:19.3
Yung iba nagkakaroon na ng, bakit lumalaki yung tiyan nila?
05:22.3
Yung pala nagkakaroon na ng tubig sa tiyan.
05:25.3
Ang tanging gamutan, tanggalin o perahan.
05:29.3
Kung kinakailangan kong may kalat sa ibang lugar ng katawan, doon pumapasok yung chemotherapy at saka yung radiation.
05:38.3
Pumunta naman tayo sa cancer sa maliit na bituka o ang tawag dyan ay small intestine.
05:45.3
Masakit din ang tiyan.
05:47.3
Palit-palit, minsan magtatay ka, minsan naman nagtitibi ka.
05:51.3
Tsaka parang laging merong gas o hangin doon sa iyong tiyan.
05:56.3
At maaaring parang nasusuka o naduduwal.
05:59.3
Ganon din ho yung gamutan sa cancer sa bituka.
06:04.3
Ulitin ko lang po, opera pa din, kailangan tanggalin.
06:08.3
Wag kayong mag-alala.
06:09.3
Alam ho ng mga surgeon paano pagdikit-dikitin ang inyong mga bituka.
06:14.3
So wag kayong matatakot, may paraan sila.
06:16.3
Tapos chemotherapy at radiation kung kailangan.
06:21.3
Next, meron din ho ang cancer sa abdo ha.
06:25.3
At saka doon sa tinatawag na common bile duct.
06:28.3
Marami-rami tayong makakilala, nagkakaroon din ito.
06:32.3
So kailangan malaman natin, hindi lang ho bato ang problema sa ating abdo.
06:38.3
Yung nakita nila, yung mga nagkaroon daw ng bato sa abdo, minsan nagkakaroon din ang cancer.
06:44.3
So ano ba ang nararamdaman nila?
06:46.3
Masakit ang tiyan.
06:48.3
Parang laging may hangin.
06:52.3
O minsan parang nilalagnat.
06:55.3
Parang naduduwal.
06:58.3
Maaaring naninilaw yung mata at saka yung kanilang balat.
07:02.3
Yung common bile duct, dito naman ho yung mula sa abdo papunta doon sa atay.
07:09.3
So may daanan ho dyan.
07:10.3
Nagkakaroon din ng ganong cancer.
07:14.3
Ang problem lang mas mahirap-hirap operahan kasi meron ho mga veins dyan.
07:18.3
O maaaring matamaan na mga ugat.
07:21.3
So humana po tayo ng magaling na sirohano o surgeon na mag-oopera para matanggal ho yan.
07:28.3
Napansin nila yung mga may cancer doon sa common bile duct.
07:32.3
Naninilaw din yung balat at yung mata.
07:38.3
Napansin nila ba?
07:39.3
Ba't nangangati yung kanilang balat?
07:41.3
Tapos yung dumi, minsan parang nagkukulay puti o nagiging maputi.
07:46.3
Tapos laging parang pagod.
07:48.3
Masakit ang tiyan syempre at namamayat.
07:51.3
Ganon din po opera din ang gamutan doon.
07:56.3
Maaaring kailangan din ng radiation at saka ng chemotherapy.
08:01.3
Meron din cancer sa atay.
08:03.3
Kasi part ito ng ating tiyan nandyan sa bandang kanan yan ha ang ating atay.
08:08.3
Kung ito abdo nandun yung atay.
08:11.3
Naninilaw dahil nasa kanan ang inyong atay.
08:15.3
Mapapansin nyo may makakapa kayong parang bukol.
08:18.3
So minsan kapakapain din natin ang ating tiyan.
08:21.3
Liver cancer na po ito.
08:23.3
Kasi right sided nga eh.
08:26.3
Kaya kakapain yung inyong tiyan kasi nandun yung inyong atay.
08:33.3
Mapapansin nyo may makakapa kayo.
08:35.3
So minsan pag nakahiga tayo i-examine din natin ang ating katawan.
08:39.3
Tapos ang masakit doon sa right side.
08:41.3
Sa kanang parte ng inyong tiyan.
08:43.3
Kasi nandun ho ang inyong atay.
08:45.3
Tapos pag lumalaki na yung bukol dyan.
08:48.3
Medyo nahihirapan na rin kayong huminga.
08:51.3
Again ang gamutan sa cancer sa atay.
08:56.3
Kailangan matanggal yung bukol.
08:58.3
Tulong na lang din ang chemotherapy at radiation.
09:02.3
Meron hong mga test doon.
09:05.3
Pwede pong magpa CT scan.
09:09.3
Kaya nga yung yearly or every 2 years na ultrasound.
09:12.3
Importante ho para malaman kung may problema tayo sa atay.
09:16.3
Lalo na kapag may lahi kayo.
09:19.3
Pumunta naman tayo sa pancreatic cancer.
09:22.3
O yung cancer sa lapay.
09:25.3
Minsan walang nararamdaman.
09:27.3
Pero yung iba napansin nila na mamayat sila.
09:32.3
Walang gana pumain.
09:34.3
Masakit ang tiyan.
09:36.3
Tapos yung sakit ng tiyan nila.
09:39.3
Umaakyat doon sa.
09:41.3
Kung ito yung likod ng isang tao.
09:43.3
Diba meron tayong buto dyan.
09:46.3
Doon sa pagitan ng ating buto.
09:48.3
Masakit din doon sa likod na yon.
09:50.3
Kaya mid back pain.
09:52.3
Tapos laging pagod na pagod.
09:54.3
Ang dahilan bakit ba nagkaroon ng cancer doon sa lapay.
10:01.3
Pwedeng sabihin baka nagsigarilyo.
10:03.3
O madalas kumain ng matataba.
10:05.3
O kaya naman eh may lahi.
10:07.3
At saka malakas din uminom ng alak.
10:10.3
Ultrasound, CT scan, MRI.
10:13.3
Yan yung mga test.
10:15.3
Merong malaking opera na ginagawa kapag nagkaroon ng cancer sa lapay.
10:22.3
Whipple's procedure.
10:23.3
So surgeon ang inyong pupuntahan.
10:26.3
Pero mag-consult muna kayo sa gastroenterologist.
10:29.3
Tapos ire-refer kayo sa isang surgeon.
10:32.3
Pumunta naman tayo sa colon cancer.
10:36.3
Ito doon sa malaking bituka.
10:38.3
Nagkakaroon ng cancer doon.
10:41.3
Napakarami nating kakilala na nagkaroon ng colon cancer.
10:47.3
Minsan naman titigas ang dumi.
10:49.3
Tapos napapansin nila.
10:51.3
Parang dumi ng kambing.
10:53.3
Nagiging bilog-bilog na matitigas.
10:55.3
Laging hinahangin.
10:57.3
Masakit ang tiyan.
10:58.3
Yung iba sobrang sakit ang tiyan nila.
11:02.3
Kaya nga pag sobrang sakit na ang tiyan.
11:04.3
Kailangan nang pumunta sa emergency room.
11:07.3
Yung iba hindi namamayat.
11:11.3
Hindi siya namayat.
11:12.3
Pero meron na pala siyang colorectal cancer.
11:16.3
So ito lang yung mga nararamdaman.
11:19.3
Pero maaaring wala rin nararamdaman.
11:21.3
Doon natin kailangan yung mga test.
11:24.3
Kaya nga pag edad 50 pataas.
11:27.3
Maganda nagkaroon tayo ng colonoscopy.
11:30.3
Tapos ipapacheck din.
11:32.3
Pupunta tayo sa ating doktor sa Chan.
11:35.3
Sa gastroenterologist.
11:36.3
Ichecheck yung puwitan.
11:38.3
Lalo na kung napansin niyo.
11:40.3
Aba minsan may dugo doon sa inyong dumi.
11:46.3
Yung senyales na yun.
11:48.3
Kahit isang beses lang nagkaroon ng dugo.
11:51.3
Habang kayo ay dumudumi.
11:53.3
Magkonsulta na tayo.
11:55.3
Kasi hindi naman araw-araw dudugo yan.
11:57.3
Minsan isang beses lang.
11:59.3
Pero nagkaroon ng ganon.
12:01.3
Tapos maaaring ipa x-ray kayo.
12:04.3
Ipa colonoscopy kayo.
12:07.3
Ano yung mga nararamdaman ng mga problema.
12:13.3
Dumako naman tayo sa problema sa Chan.
12:16.3
Yung mga nararamdaman ng mga tao.
12:21.3
At ano yung mga gagawin natin.
12:24.3
So ito yung mga tips natin.
12:26.3
Inuulit ko ang doktor na pupuntahan.
12:29.3
Gastroenterologist or Doktor sa Chan.
12:34.3
May tiyatawag na dysphagia.
12:36.3
Ito yung nahihirapan lumunok.
12:39.3
Lagi nagdidighay.
12:41.3
Parang nauubo kapag kumain tayo.
12:43.3
Tapos may sound minsan.
12:45.3
Kasi nga doon minsan lumalabas yung hangit.
12:47.3
Tsaka masakit ang lalamunan nyo.
12:49.3
Kasi may tumutubo na dyan.
12:50.3
Tsaka parang may bad breath.
12:53.3
Tignan nyo lahat yung mga ganyang senyales.
12:56.3
At pupuntahan na kayo sa doktor.
12:58.3
Ang tawag dyan dysphagia.
13:03.3
Ito parang chest pain.
13:04.3
Masakit doon sa bandang dibdib.
13:06.3
Mapapansin nyo may kasamang dry mouth.
13:09.3
O kaya naman mapait.
13:12.3
Tapos may pain din doon sa lalamunan.
13:15.3
Buko doon sa inyong dibdib.
13:18.3
Minsan may paubo-ubo.
13:22.3
Kaya nga heartburn.
13:24.3
Mainit daw yung pakiramdam.
13:28.3
Pag nakaramdam kayo na ganun.
13:31.3
Inom-inom tayo palagi.
13:32.3
Inom tayo palagi ng tubig.
13:34.3
From time to time.
13:35.3
Lagok-lagok ng tubig.
13:41.3
Ang mga ihihinto nyo kapag meron kayong heartburn.
13:44.3
Ihinto nyo na yung paninigarilyo at saka yung alak.
13:47.3
Tamang timbang kasi pag tumataba din tayo mas nag-heartburn.
13:52.3
Tapos konti-konti lang kakainin.
13:55.3
Mas maluluwag ng mga damit.
13:57.3
Iwas na tayo sa mga mamantika.
13:59.3
At pag natutulog.
14:02.3
May tinatawag din na bloating.
14:06.3
Ito yung palagi kayong nagdidighay.
14:11.3
Parang malaki yung tiyan.
14:13.3
So napapansin nyo.
14:14.3
Bakit parang lumalaki yung tiyan?
14:15.3
So pag naramdaman nyo ito.
14:17.3
Bagalan nyo lang kumain.
14:19.3
Baka naman meron kayong mga lactose intolerance.
14:24.3
Kapag kumain kayo ng maraming keso.
14:27.3
Ng maraming milk.
14:29.3
Inom-inom lang ng tubig.
14:31.3
Nakakatulong ang exercise.
14:37.3
Yung belching ito.
14:39.3
Yung parang dighay ka ng dighay.
14:41.3
Yun yung mga nararamdaman.
14:43.3
Nakakaramdam din tayo ng hindi matunawan.
14:48.3
O yung indigestion.
14:50.3
So laging masakit yung tiyan.
14:52.3
Kasi ito mas common dun sa mga may hyper acidity.
15:01.3
Makulo yung tiyan nyo.
15:03.3
Yan yung tinatawag na indigestion.
15:05.3
O hindi matunawan.
15:08.3
Nakakaramdam din tayo ng pagsusuka.
15:11.3
Pag nagsusuka tayo.
15:13.3
Ipahinga lang ng mga 20 minuto o kalahating oras.
15:17.3
Bago dun sa next meal natin.
15:19.3
Inom-inom ng tubig.
15:21.3
Habang kumakain din.
15:23.3
Tapos bagay dito yung mga matatabang at huwag mamantika.
15:31.3
Tapos malalambot lang ang kakainin.
15:36.3
Ito yung mga nakakatulong din.
15:38.3
Lalo na kapag masakit ang tiyan.
15:40.3
Tsaka nagtatae pareho din.
15:46.3
Yan yung mga gagaw nyo.
15:47.3
Pag nagtitibi naman.
15:49.3
Damihan yung fiber.
15:50.3
Pag sabi ng fiber.
15:52.3
So ito yung mga berdeng gulay.
15:58.3
Yung mga kangkong.
15:59.3
Yan yung mga pwede nating kainin.
16:04.3
Tapos pwede din tayong damihan ng iniinom kasama na yung tsaa.
16:09.3
Sa mga lahat ang nagtitibi, nakakatulong po ang pasas or raisins at prune juice kada gabi.
16:16.3
Konting prune juice lang.
16:17.3
Tapos dapat nage-exercise tayo para gumalaw galaw yung tiyan.
16:21.3
Para hindi tayo nagtitibi.
16:25.3
Kailangan bantayan natin.
16:26.3
Pagka nagkaroon ng pagdurugo sa ating dumi.
16:30.3
Kasi napakarami hong sakit.
16:33.3
So babantayan natin yan.
16:34.3
Yung dugo sa dumi.
16:36.3
Pwedeng red blood.
16:37.3
Pwedeng parang maitim-itim na.
16:40.3
Ganon din ho yung pagsusukan ng dugo.
16:42.3
Ang tawag dyan hematemesis.
16:46.3
O minsan naman parang coffee ground.
16:48.3
Medyo umitim na kung matagal nakaimbak doon sa tiyan.
16:51.3
So pag nakita ho natin yan.
16:53.3
Magkonsulta tayo sa ating doktor.
16:55.3
Bago maging huling lahat.
16:57.3
Gastroenterologist or colorectal surgeon.
