01:03.8
Malinaw naman po na sa atin yan, exclusive economic zone natin yan.
01:08.3
Pero lately, mas napapadala siya tayong pang-harass nitong China
01:11.8
at ang ginagamit nila bilang pang-ward off sa atin.
01:15.2
Again, sa sarili nating exclusive economic zone, sa sarili nating territory even, ay yung water cannon.
01:21.0
Kaya maraming po nagtatanong, bakit hindi nating gantihan?
01:25.0
Meron din naman siguro tayong water cannons, no?
01:28.0
Hindi kong ating Philippine Coast Guard doon sa ginagawa ng China Coast Guard.
01:31.8
So sinagot po yan ni President Bambu Marcos and sabi niya, hindi raw tayo gaganti using water cannon.
01:41.1
So ang tanong, ano kaya maging response natin, no?
01:43.5
So for tonight, we decided to invite the spokesperson of the Philippine Coast Guard
01:48.7
pagdating po sa West Philippine Sea.
01:51.1
And he is also a member of the National Task Force on the West Philippine Sea.
01:55.6
I'd like to welcome to our program again,
01:58.0
Commodore J. Tariela.
01:59.6
Magandang gabi, Commodore, and thank you for joining us tonight sa Facts First again.
02:04.2
Magandang gabi sa'yo, Sir Christian, at sa'yong mga taga-subaybay.
02:08.6
Alam ko, Commodore, you don't want this to be made public, no?
02:11.5
Pero kasabihin ko lang, si Commodore J.,
02:13.9
he stayed up late dyan sa kanyang opisina para dito sa interview na to, no?
02:18.6
Medyo nahihiya ako.
02:20.2
Ikaw na lang ang tao dyan sa opisina mo, Commodore, tama ba?
02:23.8
Meron pa namang iba.
02:25.6
Oo, they have no choice kasi nandiyan pa yung bossing nila.
02:28.0
Pero again, we appreciate your accommodation of our interview.
02:32.9
Maraming maraming salamat sa inyo, Sir.
02:38.4
Hindi sanay na pinupuri si Commodore J., no?
02:40.7
Anyway, pag-usapan natin ito, maraming nagtatanong.
02:43.8
I think in our previous conversation, napag-usapan din natin ito, no?
02:46.9
Pero talk to us about the wisdom of that, no?
02:49.4
Yung hindi gumamit ng water cannon din yung kayo po, yung Philippine Coast Guard,
02:53.4
in response to the water cannon attacks by China.
02:56.6
Ano po yung wisdom behind?
02:58.0
Well, una sa lahat, Sir Christian, no?
03:00.9
Gaya na sinabi ng ating Pangulong Bongbong Marcos,
03:05.1
our objective of deploying Coast Guard vessel dito sa ating exclusive economic zone
03:10.2
is to maintain our presence and not to escalate the tension.
03:14.5
Para sa ating Pangulo, this kind of response in using water cannon against the Chinese Coast Guard
03:21.4
is a form of escalation.
03:23.5
Kung sa China, we have been condemning and criticizing this aggressive,
03:28.0
aggressive action of China in using water cannon,
03:31.0
endangering the lives of our sailors,
03:34.0
both for the Philippine Navy and for the Philippine Coast Guard.
03:37.0
Ang tanong natin ngayon dito, kung gagawin din natin ito,
03:40.6
ano na lang ang difference natin sa kanila, no?
03:42.7
In terms of moral high ground,
03:44.9
what is the difference of the Philippine Coast Guard with the Chinese Coast Guard
03:48.0
in doing the same thing, no?
03:49.8
And secondly, alam mo, Christian, every time na may nababago sa response natin,
03:56.3
in-elevate nila, eh.
03:58.0
we're going to deploy one Coast Guard vessel,
04:01.1
magde-deploy si Ratak, look,
04:03.3
to counter the presence of the Philippine Coast Guard vessel,
04:06.6
in particular, ito sa resupply operation, for example, in Ayungin.
04:09.9
If we're going to deploy two Philippine Coast Guard vessels,
04:13.1
they're going to deploy six Chinese Coast Guard vessels.
04:16.4
Ibig sabihin, every time that there are changes, no,
04:19.6
in our response in the West Philippine Sea,
04:22.6
regardless whether in Baudimas, in Loc, or in Ayungin, Seoul,
04:26.1
kapag may nababagong,
04:28.0
may nabagong variable dito sa operational details natin.
04:32.5
Eventually, ang ginagawa ng China,
04:34.5
they always increase the level of aggression.
04:37.3
Kung sakali, baguhin natin, no?
04:39.9
Simula noon, hanggang ngayon naman,
04:41.8
ang ginagawa ng China, water cannon, water cannon,
04:44.4
wala naman nagbabago.
04:45.4
The only difference that what we're saying now is
04:48.1
medyo tumaas ang PSI and it seems to be fatal,
04:52.2
etong jet stream water cannon na to.
04:54.9
But comparing everything na ginagawa nila,
04:58.0
water cannon pa rin.
04:59.2
Ngayon, kung babaguhin natin,
05:01.0
mag-water cannon na rin tayo as a response
05:04.0
to their water cannon attack.
05:06.0
There's a possibility,
05:08.0
another higher level of aggression will also be thrown at us
05:12.0
with the Chinese, by the Chinese Coast Guard.
05:15.0
And they're going to justify that by saying,
05:18.0
ang Philippine Coast Guard nga, we not their cannon din kami.
05:21.0
You know, there are a lot of possibilities
05:24.0
that they're going to make an excuse
05:27.0
every time we change some of the variables
05:30.0
in the operational setting natin sa West Philippine Sea.
05:33.0
And that is something that we should not allow China to do, no?
05:37.0
We're not going to give them an excuse
05:39.0
to elevate the tension once more.
05:42.0
So basically, yung nang-basa niyo diyan,
05:44.0
mukhang China is triggering the Philippines to react
05:48.0
in a similar way for them to have an excuse to elevate.
05:52.0
Di lang ba yun? Okay.
05:54.0
Pero paano, kunwari, nag-worsen pa?
05:56.0
Kasi ngayon, di ba, yung huling tinira yung equipment
05:60.0
and before, may na-injure na.
06:02.0
E paano kung sakali may mamatay?
06:04.0
I mean, would that still be the right response?
06:08.0
Hindi pa rin gumanti ng water cannon at least?
06:11.0
Well, Christian, this was already responded by our president
06:16.0
when he was asked during the POCAP interview, no?
06:20.0
He was asked, paano kung may mamatay?
06:23.0
And then, he said, definitely,
06:26.0
kung sakaling may mamatay, huwag naman sana, no?
06:29.0
It would definitely trigger a mutual defense treaty
06:32.0
between the United States and the Philippines.
06:34.0
So, kung ang tanong is, may mababago ba kung sakaling may mamatay?
06:39.0
Definitely, there will be changes.
06:44.0
Ito binabasa ko, nag-tweet si dating Sen. Ping Lacson,
06:48.0
na dating PNP chief.
06:50.0
Ito naman yung view niya regarding this.
06:51.0
Sabi niya, we may not realize it,
06:53.0
but China derisively hitting our Coast Guard vessels with water cannons
06:58.0
within our EEZ is a not-so-subtle manifestation
07:02.0
of how little respect they have for our maritime forces.
07:07.0
Ito yung sabi niya, like peeing at our faces in our own backyard.
07:12.0
Para tayo iniihiyan sa mukha.
07:14.0
So, ang perspective naman dito, yung insulto,
07:18.0
how do you respond to that?
07:20.0
Well, sila Christian, no?
07:22.0
Ano pa ba ang insulto na ini-expect natin sa China?
07:27.0
A country that doesn't adhere to the international law,
07:30.0
a country that doesn't respect the United Nations Convention of the Law of the Sea.
07:34.0
In short, this is a barbaric state.
07:37.0
Ano pa bang level ng pagwawalanghiya ang i-expect natin sa katulad ng China?
07:44.0
So, we can interpret it as what Sen. Ping Lacson mentioned, no?
07:49.0
It appears that they're almost peeing at our faces.
07:51.0
They're almost peeing at our own backyard.
07:53.0
But again, the guidance of the President is very clear.
07:57.0
We need to have a moral high ground and to show the international community
08:01.0
that we're not going to be the reason of elevating the tension.
08:04.0
And we're pretty much not similar, no?
08:07.0
With the barbaric behavior of China.
08:10.0
For our Coast Guard, we still respect our, you know, the regional norm, no?
08:16.0
ng Philippine Coast Guard when we talk about maritime safety.
08:19.0
This was mentioned also by the Commandant of the Philippine Coast Guard, Admiral Ronnie Gilgavan.
08:25.0
Sinasabi niya, ang water cannon natin is not intended to harm anybody, no?
08:31.0
It is intended para makapag-rescue ng mga tao every time na merong mga sakuna sa karagatan.
08:38.0
So, that is not designed, no? Para manira ng barko at manakit ng ibang tao.
08:44.0
And that's the main core mandate of the Philippine Coast Guard
08:47.0
when we talk about maritime safety.
08:49.0
Although for the record, technically, meron ba tayong ganyang capability?
08:53.0
Yung mga Coast Guard vessels meron ding water cannons, pero hindi lang natin ginagamit na ganyan.
08:58.0
The 44-meter vessels, Christian, no, na nanggaling sa Japan,
09:02.0
lahat naman ito equipped, standard na may equipment ng water cannon.
09:07.0
And even the 97 meters.
09:09.0
Lahat ng Coast Guard vessels natin na in-acquire natin sa Japan
09:14.0
at constructed by the Japanese government.
09:17.0
Are all equipped with water cannons.
09:19.0
Eh, kamusta naman yung moral ng skippers nyo?
09:24.0
Ng Coast Guard personnel?
09:26.0
Hindi ba gigil na gigil gumante, pero ito yung mandate, di ba?
09:30.0
I can only imagine yung pagpipigil ng professionalism that they have.
09:34.0
Well, yan nga yung sinasabi ko din, Christian, no?
09:37.0
Minsan, nakakalungkot yung comments, no?
09:41.0
I mean, we can understand.
09:43.0
Makaintindihan naman natin ang level ng emotion ng ating mga kababayang Pilipinas.
09:47.0
Bakit ba natin hinahayaan na ang China Coast Guard
09:51.0
maggamit ng water cannon against the Philippine Coast Guard?
09:56.0
Nakaintindihan naman natin yan eh.
09:58.0
Pero, I think, medyo masakit yung makakita ka rin ng mga comments.
10:03.0
Ang sinasabi, ang Philippine Coast Guard, duwag talaga eh.
10:06.0
Wala nalang ginawa sa Comodore Tarela kundi umiyak sa media
10:09.0
every time na mayroong mga ganitong incidente sa karagatan.
10:13.0
Sa totoo lang, kung gaano kataas ang level ng government,
10:15.0
kung gaano kataas ang level ng galit, ng emosyon ng ating mga kababayang Pilipino,
10:20.0
siguro, triplihin nyo pa yan or even quadruple pa yung level din ng emosyon
10:27.0
ng ating mga Coast Guard personnel na nakasakay dito sa Philippine Coast Guard vessel.
10:31.0
Try to imagine yourself, no?
10:33.0
Na kayo ang wina-water cannon at ang mga kasamahan natin sa hanay ng Philippine Coast Guard.
10:39.0
They can respond but they choose not to.
10:43.0
Dahil ang utos ng ating Pangulo is to be professional in dealing with this bully and provocative action of the Chinese Coast Guard.
10:52.0
Sana maintindihan ang ating mga kababayan, no?
10:55.0
There is a reason why the Philippine Coast Guard didn't use the water cannon.
10:60.0
At hindi karuwagan ang niya pagsunod sa ating Commander-in-Chief.
11:04.0
We trust the President, we trust the National Security Advisor as the Chairman of the National Task Force West Philippine Sea
11:11.0
in calibrating our response to the Chinese aggression in the West Philippine Sea.
11:17.0
So sa ganyan, to maintain that moral high ground that you were talking about, so ano yung diskarte?
11:23.0
Talagang galing sa pag-manoeuvre para ma-achieve yung mission?
11:29.0
Well, kung mapansin mo Christian, no?
11:32.0
Ang mga Coast Guard vessels natin na na-deploy sa Ayungin Shoal, their seamanship skills are really unquestionable.
11:41.0
Kahit maharangan sila, eventually they'll find a way na ma-out-manoeuvre ang mga Chinese part-time militia
11:48.0
or kung may danger na na sinasabing gagamitin ng water cannon, it can immediately out-manoeuvre ang Chinese Coast Guard vessel.
11:58.0
Ang difference lang sa Bajo de Macinloc, anong nangyari dito?
12:03.0
May mga tanong nga din sa mga komento sa social media.
12:06.0
Bakit daw ba hindi na masyadong gumalaw ang Coast Guard vessel nung wina-water cannon siya?
12:11.0
Again, these are some issues na we're still looking into.
12:17.0
But definitely, ang mga kasamahan natin sa media na nakasakay sa mga barko ng Coast Guard sa Palawan at kumpara dito sa Bajo de Macinloc,
12:26.0
they can probably understand kung ano yung sinasabi ko.
12:29.0
But the common intention is to really deploy commanding officers dito sa Bajo de Macinloc with the same level of seamanship skills.
12:40.0
May pinakita ng ating mga commanding officers sa Palawan every time we deploy a Coast Guard vessel as well in Bajo de Macinloc.
12:48.0
Were they the same commanders or iba po yung na-deploy dito recently sa Bajo de Macinloc?
12:54.0
Well, definitely it has to be reviewed ano ang maaaring maging paraan para ma-out-manoeuvre pa natin ang mga ganitong harassment ng Chinese Coast Guard.
13:07.0
So, ito ang tinitingnan natin.
13:10.0
To make sure na once again, a Philippine Coast Guard will be able to escape such harassment from the Chinese Coast Guard vessels.
13:19.0
Can you elaborate on that incident? Kasi ito talaga yung huli nakakita dito ng publiko. Medyo ang sakit tanggapin kung Pilipino ka.
13:26.0
Nakakita yung binobomba sustained yung Coast Guard vessel, napakalapit. Although nangyari na rin yan sa unahe sa May 4 na talaga sumabog yung mga salamin, na-injure pa yung Philippine Navy personnel.
13:38.0
Dito yung latest Bajo de Macinloc incident. Talk to us about what happened. Ano ba yung mission and bakit umabot sa ganun?
13:46.0
Ang mission natin dito sa Bajo de Macinloc is a humanitarian mission.
13:52.0
The objective of which is for the Bureau of Fisheries and Aquatic Resources, escorted by the Philippine Coast Guard, in providing fuel subsidy sa ating mga kababayang mga isda.
14:03.0
At the same time, mamigay ng fresh water, food packs.
14:07.0
At the same time, mamigay ng fresh water, food packs. At the same time, mamigay ng fresh water, food packs.
14:08.0
At the same time, mamigay ng fresh water, food packs.
14:09.0
It comes with grocery items para mas matagal silang makapangisda dito sa Bajo de Macinloc.
14:11.0
It comes with grocery items para mas matagal silang makapangisda dito sa Bajo de Macinloc.
14:12.0
It comes with grocery items para mas matagal silang makapangisda dito sa Bajo de Macinloc.
14:13.0
And then, pagdating namin ang distance ng 12 nautical miles away from Bajo de Macinloc,
14:18.0
And then, pagdating namin ang distance ng 12 nautical miles away from Bajo de Macinloc,
14:21.0
na-experience na natin dito ang pangaharang ng Chinese maritime militia at ng 4 na Chinese coast guard vessel.
14:25.0
na-experience na natin dito ang pangaharang ng Chinese maritime militia at ng 4 na Chinese coast guard vessel.
14:38.0
with B4 and also with the Philippine Coast Guard.
14:42.5
Ang nangyari dito, ang tinatarget talaga nila is the communication equipment
14:48.1
and the navigational equipment ng ating mga barko.
14:51.3
As you can see from the videos that we provided sa ating mga kasamahan sa media,
14:56.0
ang pinupuntirya talaga nila dito is yung mga antena ng radyo natin.
15:00.5
They want to paralyze our government vessels not to operate with a functioning communication capability
15:10.7
and also for the navigational equipment natin.
15:15.2
Anong goal nila? Hindi ba mas mahirap umuwi yan?
15:19.4
Tapos gano'ng katagal yan bago ma-repair and magkano yung estimate ng damage?
15:24.2
Sa Philippine Coast Guard, this was already evaluated na nung nakapating dito sa Manila.
15:30.5
At ang pinakita nga ng ating komandan, Admiral Gavan,
15:37.8
na itong mga metal structure dun sa railing ay napalitan na natin ngayon, maayos na.
15:44.5
Even the canopy dun sa likod ng barko natin na nagiba dahil sa lakas ng hampas ng water cannon,
15:51.7
napaayos na rin ang ating Coast Guard leadership, Admiral Gavan.
15:56.2
Except only on the LED display.
16:00.5
Dun sa gilid ng mga barko namin na ginagamit na pang advisory sa mga fishermen.
16:06.4
So may LED display laging nakasulat.
16:10.3
Dahil tinamaan doon ng water cannon, ito na lang ang hindi pa natin napapagawa.
16:14.9
Pero when it comes to the radyo equipment, the communication capability, and the navigational equipment ng ating barko,
16:22.0
wala namang nasila.
16:24.2
It's still functioning well and it's still being operated well.
16:28.2
Magkano inabot lahat yan yung damage na yan?
16:30.5
Well, as it was estimated, it's somewhere between 2 to 3 million pesos.
16:37.8
Dun sa mga railing na nagkabalubaluktot at dun sa canopy sa likod ng Coast Guard vessel natin.
16:43.5
Hindi pong mura yan, no? 2 to 3 million dahil sa kagagawa nitong China.
16:48.2
Kaya nakakainis eh, no?
16:50.2
Pwedeng gamitin sa ibang mas mahalagang bagay yun pero dahil ginawa ng China yan.
16:54.5
Okay, sir. Punta naman tayo dito sa Sandy Cay.
17:00.5
Sa Pag-asa Island, no?
17:02.5
So, sa pagtingin ba ng Coast Guard, no?
17:05.1
Unang-una, ano ba yung situation dyan? Nakakalapit ba kayo dyan o hindi?
17:09.3
Well, ang Sandy Cay ay ito yung mga mabababang parts, no?
17:13.9
Kung baga, parang sandbar na nakapalibot sa Pag-asa Island.
17:18.9
Ang mga locals ng Pag-asa ay nakakalapit dito every time na pangis na naman sila.
17:27.8
However, nung mga nakaraang taon,
17:30.5
ang Chinese Coast Guard and Chinese Maritime Militia has already been harassing ang ating mga locals din.
17:36.6
And even the Philippine Coast Guard, kapag pumupunta tayo dito,
17:39.7
ay lagi na rin tayong sinusundan ng Chinese Coast Guard, no?
17:43.2
At ng Chinese Maritime Militia.
17:45.4
Ang intention ng ating mission, which is also supported and sanctioned by the Bureau of Fisheries and Aquatic Resources,
17:51.5
nung nakaraang March 20 to 23, ay magkaroon ng Marine Resource Assessment, no?
18:00.5
Or i-evaluate yung kalusugan ng karagatan dito, no?
18:04.0
The health of the marine environment, the coral reef, and also the aquatic resources na nandito.
18:09.3
Dahil sinabi nga ni Dr. Anticamara, wala pa talagang substantial na study na napapatungkol dito sa Sandy Cay,
18:16.9
sa nakapalibot sa Pag-asa.
18:18.9
At pagdating natin dito, we were surprised, no?
18:21.7
Na despite of limited fishing activity, alam naman natin kung ilan lang ang locals na nakatira sa Pag-asa,
18:32.3
Despite of the limited fishing activity and limited number of marine traffic na dumadaan dito,
18:39.0
ang bumungad sa ating mga marine scientists ay mababang bilang ng mga corals na nabubuhay.
18:46.2
At even ng mga isdang na tagpuan nila dito ay mangilan-ngilan na lamang, no?
18:51.2
So, that's the first observation na nakita nila dito.
18:55.3
And then the second observation that they noticed is yung mga Sandy Cays,
19:00.5
itong 1, 2, 3, 4, ay tila parang lumalaki, no?
19:06.1
Meron siyang paglawak kumpara sa normal na process dapat,
19:10.8
na it would take decades before those caves will eventually expand or increase its total area.
19:22.1
So, ang ginawa ng ating mga marine scientists, in Aralto, kinuha yung mga sukat at inobserbahan
19:30.5
Yung mga case na ito.
19:32.4
At ang sinabi nga ni Dr. Anticamara dito,
19:35.5
nung presenta niya yung managing scientific findings niya last Saturday,
19:40.5
ay parang ang hirap i-explain ito na natural occurrence, no?
19:47.2
Ang sabi niya, it's an atypical island na parang lumaki in terms of kung ano yung mga naitabon dito
19:55.1
dahil tila mga crushed corals, no?
20:00.5
Mga dinuro na patay na corals at itinambak dito.
20:03.6
Secondly is yung kulay, no?
20:05.7
Yung gradient ng color ng mga corals na itinambak dito sa caves.
20:10.7
Tila mas maputi ito kumpara dun sa marine environment talaga sa ilalim ng dagat.
20:17.0
And then third, ang sabi niya, dapat meron at least a racing man lang, no?
20:21.9
Kung talagang normal process itong paglaki nito, dapat hindi siya outright yung slope niya mataas ng ganyan, no?
20:30.5
Dapat mete racing, paganyan.
20:33.1
Pero nung pumunta kami dun, ang nakita natin dun, yung slope ng mga caves ay parang itinambak na buhangin na ganyang katataas na agad.
20:42.4
So, these are the findings na ipresentan ni Dr. Andy Camara.
20:47.6
At ang kanyang conclusion nga is hindi ito normal na nangyari kung bakit lumaki ito.
20:57.5
Okay, we understand the...
21:00.5
...language being used by Dr. Andy Camara, no?
21:02.9
Pero sa simpleng usapan, Commodore, no? Tapatan lang tayo.
21:06.6
Mukha bang ginagawang isla ito?
21:08.7
Ginagawang artificial island ng China itong sand decay?
21:12.3
Well, tinanong sa akin yan, Christian, last Saturday.
21:16.7
Una muna, tinanong si Dr. Andy Camara, is there a possible human intervention kung bakit nagkaroon ng ganitong paglawak ng sand decay?
21:27.0
Ang sabi niya, yes.
21:28.6
Tapos ibinaling sa akin ng mga kasamahan.
21:30.5
Atin sa media kung ano daw ang tingin ko.
21:33.6
Sabi ko, obviously, talagang ginagawa ito, intentional, no?
21:39.3
At nung tinanong ako, sino daw ang maaari nating maging suspecha sa mga ganitong gawain dito sa pag-aasake?
21:46.8
At tahasan kong sinabi agad, no?
21:49.1
Very straight to the point, it's the People's Republic of China.
21:53.1
For four circumstances na sinayit ko, no?
21:56.3
Una sa lahat, they are the only country, except the Philippines,
22:00.5
na merong akses dito sa sand decays.
22:04.3
Nakita natin ito sa mga inireport din ng ating mga kasamahan sa media when they were embedded during this survey, no?
22:12.6
Na merong Chinese Coast Guard vessels dito, maraming Chinese maritime militia dito,
22:18.0
at higit sa lahat, napakalapit nito doon sa Subiriff na ginawa na nilang military base dito, no?
22:24.7
So, ibig sabihin, in terms of akses, sila lang ang may capability na gawin.
22:30.5
Hindi naman natin pwedeng sabihin, alangan naman yung locals ng pag-asa ang gumawa nito, diba?
22:39.3
Of course, they do not have the capability to do that.
22:42.6
Second is, obviously, ang Chinese government is actually preventing the team in carrying out the survey.
22:54.3
Dahil hinabang tayo ng Chinese Coast Guard, hinabas ang ating BFR vessel,
23:00.5
Philippine Coast Guard vessel, every time na mag-iiko tayo para magbaba tayo ng ating mga fiber boat at rigid hull inflatable boat
23:08.3
para dalihin ang ating mga marine scientists.
23:11.7
There came even a point na nag-deploy ang PLA Navy, no?
23:16.3
Nang isang helicopter sa Sandy Cay 3 para i-discourage ang ating mga marine scientists na tapusin itong marine survey nila.
23:24.5
So, ibig sabihin, why would even the People's Republic of China go that far?
23:30.5
In sending their Chinese Coast Guard vessel, Chinese maritime militia, and even the PLA Navy helicopter
23:38.1
para magkaroon ng low-altitude flight para hawiin ng mga debris dito sa Sandy Cay 3
23:44.8
na kung saan nagkaroon pa nga ng injury ang ating mga media na sumama dito na nag-cover ng survey na ito.
23:53.9
And then the third one, wala naman tayong ibang nakita rito na lahi.
24:00.5
Laging, alam naman natin, Christian, no? Laging ang excuse ng China, baka Vietnam, diba?
24:06.1
Kahit ang mga pro-China trolls, sinasabi din nila yan eh, na bakit ba tayo tingin-tingin sa China? Baka Vietnam yan.
24:13.3
Well, ang ating na-embed na media can also attest to this, walang ibang lahi na makikita ka dito.
24:23.8
Walang Vietnamese fishing vessel, walang Malaysian fishing vessel.
24:28.0
Ang nandito lang ay Chinese maritime militia.
24:30.5
Chinese Coast Guard and the PLA Navy helicopter.
24:34.5
And of course, the Philippine Coast Guard and BFAR.
24:37.0
And then the last one, no?
24:38.3
The circumstances na sinabi ko.
24:40.6
Sino lang ba ang may historical record na walang pakundangan na hindi sinasaalang-alang ang marine ecosystem
24:51.7
kundi mag-island reclamation?
24:56.6
China lang naman.
24:57.4
China lang naman.
25:00.5
They have destroyed so much area of the Coral Reef sa South China Sea for them to be able to come up with those military bases na ino-occupy na Manila ngayon.
25:13.3
So, with those four circumstances, wala naman na tayong pagdududahan at pagbibintangan pa, kundi People's Republic of China lamang.
25:21.3
Okay. Napaka-obvious na, no?
25:22.8
Ito maganda yung tanong nitong si Enrique, isa sa ating mga viewers, no?
25:26.2
Ang tanong, what did the Philippines do when the survey was being done?
25:30.3
And to protect them?
25:32.5
Sabi niya natin, anyway, ano yung ginawa naman ng Pilipinas, kunwari ng Coast Guard, to protect the survey when it was being conducted?
25:41.6
Again, Christian, ang pag-alis lang mula pag-asa para dalhin ang ating mga marine scientists in Sunday case 1, 2, 3, and 4 is already a struggle.
25:56.4
It's not a walk in the park, no?
25:58.4
Kailangan pa rin makipagpapakita.
26:00.3
Patintero ng ating Coast Guard vessel at ng BFAR vessel para madala natin ang mga marine scientists natin dito.
26:07.6
Hindi yan sinasabing nothing.
26:09.6
E di, in the first place, kung we really don't care about the success of the survey, e di sana hindi na tayo nakipagpatintero at nakipagsuungan pa ng danger na ma-aground dahil sa mababang area na yan.
26:23.3
But still, our Coast Guard personnel and the Bureau of Fisheries and Aquatic Resources still carried out their patriotic duty.
26:30.3
Na siguraduhin na ang ating mga marine scientists ay makakarating dito ng ligtas at makakakuha ng sample at makatatapos ang survey na ginawa nila.
26:43.3
Teka lang, meron pa ako isang papasalit.
26:45.2
Again, Christian, hindi lang marine scientists natin ang sumama dito sa mga Sunday case.
26:53.0
Of course, the Philippine Coast Guard personnel were also there and the BFAR personnel as well.
26:57.8
So, it's not true to think na...
27:00.3
Parang sabihin na, eh, ba't tinabayaan nyo kasi? Hinayaan nyo lang, no?
27:04.4
May mga Coast Guard at BFAR na nag-provide pa rin ng security sa ating mga marine scientists dito.
27:11.9
Apil ko lang po sa mga viewers natin at sa mga kababayan natin kasi binabasa ko yung mga comments dito.
27:18.0
Ako nasasaktan at na-offend para sa Coast Guard.
27:20.8
Alam nyo po kasi meron policy yung administration, yung gobyerno.
27:25.2
Ang policy nila, hindi gumante using water cannon.
27:29.2
Kasi, sigurado naman.
27:30.3
Ako kung Coast Guard nang kakausapin, di ba masarap gumante?
27:33.1
Pero they have to adhere to that policy.
27:35.4
Kasi dito medyo masakit yung sinasabi, duwag, eh.
27:38.2
Parang puro daw paliwanag.
27:40.6
Aminin nyo na lang daw na duwag kayo.
27:42.1
Anyway, huwag po kayong ganun. It's very unfair.
27:45.2
And huwag po tayo nagre-react lang based on what we see na...
27:48.5
Kung maganda, triggered agad tayo, no?
27:50.3
Mas pag-aralan po natin yung issue.
27:52.3
And try to understand how complicated the job of these people are.
28:00.3
Alam ko, nakikita nyo rin itong mga ganitong directang comments sa inyo on social media, no?
28:04.7
Ito si Jay Manuel.
28:05.8
Kasi, po, ulit-ulit niyang pinopost to, no?
28:07.5
Although, ang sagot dito kasi, Jay,
28:09.7
mauna na muna kayo, sige.
28:13.2
Paano kung paputokan naman ng China ating Coast Guard?
28:15.9
Ano po magiging action natin?
28:17.4
Iba na po kasi yung putok, no?
28:18.6
Hindi na po siya water cannon.
28:20.5
MDT po ang mangyayari dyan.
28:21.8
Anyway, ganyan, ganyan, elaborate on this.
28:24.5
Well, kapag meron ng putokan na ganyan,
28:26.9
obviously, it would already trigger the mutual...
28:30.3
I'm not at liberty to disclose the contingencies of the Coast Guard
28:36.4
and the Armed Forces of the Philippines
28:37.9
when it comes to this kind of armed aggression, no?
28:41.8
But one thing is certain here.
28:44.2
Kung sakaling may putokan,
28:46.1
then, that contingencies will be carried out
28:49.0
and obviously, that armed attack
28:51.8
can already trigger the mutual defense treaty we have with the United States.
28:57.8
Doon po sa mga naguguluhan, no?
29:00.3
Yung MDT Mutual Defense Treaty 1951,
29:03.3
meron po tayong treaty.
29:04.9
Tayo po yung oldest treaty ally dito sa part of the world na ito ng United States.
29:09.1
At pag binasa nyo po yun,
29:10.6
meron trigger mechanism, Sean.
29:12.5
At nilino na yan, paulit-ulit ng United States, no?
29:15.1
Yung ironclad commitment dito sa pinaglalaban ng Pilipinas.
29:19.2
At huwag naman sana kung atakihin beyond...
29:21.9
May tinatawag kayo dyan, diba?
29:25.0
Pag umabot na sa talagang bullet,
29:26.8
talagang triggered ang...
29:30.3
Kapag armed attack,
29:32.2
that includes firing ng mga ganitong sinasabi niyang putukan,
29:38.2
that would already qualify as an armed attack
29:41.2
against the Philippine Coast Guard vessel.
29:44.1
And, Commodore, I was listening to President Marcos' interview about this.
29:48.9
Yung sinabi nga niya na hindi natin, ano yan,
29:51.0
strategy or approach yung gumanta using water cannons.
29:54.1
Pero may part ng panayam,
29:55.8
kunsaan medyo, sabi ko, medyo malaman to, no?
29:57.9
Sabi niya, siya mismo kinukonsidering
30:01.3
yung ginagawang pambubamba ng tubig,
30:06.2
Pinag-get niya yun, eh.
30:09.9
So, anong-ano yun?
30:10.7
Kumaga, let's put that in context.
30:12.6
Kumaga, ibig sabihin,
30:13.8
ang basa ko kasi ron,
30:15.5
kung yun basa ng presidente ron,
30:17.2
eh siya mismo nang gigigil siguro
30:18.6
na yung supposed ito sa ginagawa.
30:20.3
But they have to follow this strategy,
30:22.0
the wisdom of which
30:22.9
I asked you to explain
30:24.1
at the start of this interview.
30:28.6
sinabi ng presidente na
30:31.2
it's a water cannon attack, no?
30:33.9
Kung saan na kapag
30:35.5
ganitong damage na nga
30:37.7
sa ating mga balago sa postcard
30:39.4
and even for the Unaisame.
30:42.4
he didn't mention, no?
30:44.2
That this is already qualified
30:45.8
as part of arm attack.
30:48.9
So, ito yung difference, no?
30:51.4
Siguro, nasabi niya na lang din talaga
30:53.2
na it's a water cannon attack.
30:55.4
But it doesn't qualify
30:57.2
for it to be called
30:58.5
as an arm attack.
31:01.0
Hindi pa naman talaga, no?
31:02.7
Yun kasi, kumbaga mayroon
31:03.7
acceptable level ng response dyan,
31:07.0
I'd also like to get your thoughts
31:08.4
on this, Commodore J, no?
31:10.0
Yung pinalabas na naman
31:11.5
ng China recently,
31:15.0
several weeks ago,
31:16.2
ang nasa headlines
31:17.2
na pinag-uusapan natin,
31:18.2
including ourselves,
31:19.7
yung gentleman's agreement
31:21.9
and Xi Jinping, okay?
31:24.7
lately, may pinalabas na naman
31:25.8
information or disinformation.
31:28.5
eh, yung gentleman's agreement
31:33.2
during the previous administration.
31:34.8
Pero itong current administration,
31:36.7
mayroon silang sinasabing
31:37.5
temporary arrangement, no?
31:39.2
Yung new model na tinatawag.
31:41.5
Are you aware of that?
31:43.0
Bilang parte ng Coast Guard?
31:45.5
Well, una sa lahat,
31:46.7
sagutin ko muna yan, Sir Christian, no?
31:48.8
There's no such thing
31:49.6
as new model arrangement, no?
31:52.8
Pero kung papakinggan natin
31:54.6
at titingnan natin,
31:55.8
every time na naglalabas
31:57.2
ng kasinunghalingan
31:58.5
ito lagi, sinasabi nila,
32:02.5
after, a few days after,
32:04.4
nagkaroon ng isang insidente.
32:06.6
Kung mahalala mo, Christian,
32:08.3
nung sinabi nila first time
32:09.6
ang gentleman's agreement last year,
32:12.5
a few days after yan,
32:13.8
ng ayung insure, no?
32:16.0
Nilabas nila yung gentleman's agreement,
32:19.5
meron namang kaso doon
32:21.1
na tatanggalin na yung
32:22.2
BRP Sierra Madre,
32:24.0
and then eventually,
32:24.9
the president has stated
32:25.9
there's no such thing as
32:27.2
gentleman's agreement.
32:28.3
He is already rescinding it.
32:31.8
Nagkataon lang ulit,
32:33.2
nitong pagpasok ng taon,
32:35.1
meron tayong mga dating
32:37.1
opisyalis ng gobyerno
32:38.5
na nagsalita na naman,
32:40.1
binuhay na naman ulit ito,
32:41.9
at sinabi na ang nakaraang
32:43.9
meron daw ulit ganitong agreement.
32:46.2
Kaya nagulo na naman tayo ulit.
32:47.7
We're stuck with the discussion
32:49.5
for so many months
32:51.3
nitong mga nakaraang panahon
32:52.9
tungkol dyan sa gentleman's agreement na yan.
32:56.9
nang matapos ang baho din mga sinlo,
32:58.3
nagsalita na naman
33:00.6
ng Chinese Embassy,
33:02.2
in-implicate pa niya
33:03.0
ang Armed Forces of the Philippines,
33:04.4
sa Department of National Defense,
33:06.2
and even the National Security Council,
33:08.3
na meron daw new model.
33:11.0
Kung titignan mo ito,
33:14.2
kasinunghalingan lang lahat.
33:15.9
They just want to justify
33:17.3
their level of aggression
33:19.1
every time na ginagawa nila.
33:21.2
At ilihis ang usapan.
33:22.9
They just want to confuse everybody
33:25.0
and for us to doubt
33:28.3
confidence natin sa isa't isa.
33:31.6
Kung ginigiba nila tayo,
33:33.5
they are actually dividing our nation.
33:37.9
suspect one another
33:40.2
kung sino ba talagang kinausap na yung China
33:43.8
Pero sa totoo lang,
33:45.3
wala naman talaga nakikipag-usap sa Chinese Embassy.
33:48.1
Imagine, Christian, no?
33:50.5
Since we started this
33:52.0
transparency strategy last year,
33:54.7
lahat ng mga kababayang Pilipino na natin
33:56.8
alam na kung ano na naman.
34:02.6
ng Chinese government
34:04.2
sa West Philippine Sea
34:05.5
mula February until now.
34:08.2
Ngayon, kung may sasabihin silang,
34:09.7
hindi, may nakipag-usap sa Armed Forces of the Philippines,
34:12.1
nagkaroonan yung model na ganito.
34:14.2
Bakit naman makikipag-usap
34:15.6
ang Armed Forces of the Philippines sa kanila?
34:18.6
With the increasing number of awareness
34:21.2
of the Filipino people.
34:22.8
I mean, common sense lang.
34:25.0
Bakit gagawin niya ng DND?
34:26.5
Bakit gagawin niya ng NSC?
34:28.2
Eh, alam na nga natin lahat
34:29.7
kung ano nangyayari dito.
34:31.4
And obviously, alam din naman natin,
34:34.4
why would you even trust
34:35.8
the Chinese Embassy
34:37.3
in making such arrangement?
34:39.9
Ibig sabihin, these are all
34:41.7
just pure lies, no?
34:43.3
Kaya nga, sabi namin ni Sir Jonathan Malaya,
34:46.0
ni ADG Jonathan Malaya,
34:49.5
for us not to be swayed,
34:51.4
this kind of misinformation
34:58.2
So, this is the right time
34:59.2
na pag-isipan na ng ating mga kasamahan
35:03.1
Let us first analyze
35:04.8
kung ang statement ba
35:06.5
ng Chinese Embassy
35:08.0
is really newsworthy
35:09.9
or it's just intended for us
35:12.2
to be divided as one nation.
35:17.2
I mean, ikaw, Christian,
35:20.1
Hindi ba pwedeng,
35:21.3
kapag nagbigay ng statement ng Embassy,
35:23.7
pwede bang i-challenge din
35:24.8
ng mga reporters na,
35:28.8
sa newsroom namin
35:30.8
or bago natin isulat to
35:32.5
sa newspaper natin,
35:35.3
ano ang proof nyo?
35:36.9
At least, may picture-taking man lang siguro,
35:39.9
Or may recorded voice
35:42.7
may dokumentong pinirmahan.
35:44.9
So far naman, wala naman silang ipinapakita eh.
35:47.7
Kaya lang naman nagpo-proliferate
35:49.3
ang kanilang disinformation dito.
35:51.6
Kasi nga, inilalabas natin
35:54.8
releasing it to our newsroom,
35:57.0
appearing na talagang
35:58.8
totoo ang sinabi ng Chinese Embassy.
36:01.5
Pero this time around,
36:03.0
sana magising na tayo lahat, no?
36:04.9
Sa mga kasamahan natin sa media,
36:07.3
huwag nating gawing istorya
36:09.1
ang kasinunghalingan ng
36:10.8
Chinese Embassy. Again,
36:13.0
their main objective here
36:14.5
is guluhin tayong lahat
36:16.3
at sirain ang pagtindig natin sa West
36:20.0
Or kung i-report man, dapat nandun agad yung
36:22.7
context o yung pagdidebunk. Kasi usually
36:24.9
at the very least, dapat babanggitin mo dyan
36:26.8
China claimed this without showing
36:30.6
Or siguro pag-usapan for instance yung
36:32.6
treatment ng story, hindi yung
36:35.6
narration, cold narration of
36:40.7
yan ang isa sa mga lessons din, no?
36:42.8
Pero ang comment ko din dyan,
36:45.2
Christian, for example,
36:47.1
sabihin natin, sige,
36:48.8
i-ravan ang story, and then
36:50.7
eventually, hihingi ng side of story
36:53.0
sa Philippine government.
36:54.7
Well, of course, kailangan pa natin talaga
36:56.8
i-evaluate ito. I think, I mean,
36:59.2
you have to run it through
37:00.7
the Department of Foreign Affairs, sino ba talagang
37:02.8
pumunta sa Chinese Embassy, or
37:04.4
whether such arrangements really happen,
37:07.0
eh. It's the same thing with the DND.
37:09.1
Kaya nga sinasabi ko,
37:10.6
sa tamang perspektibo lang,
37:13.1
sa experience lang din natin, no?
37:14.8
In dealing with the press
37:16.6
statements ng Chinese Embassy,
37:18.9
alam naman natin lahat na misleading
37:20.6
and misinformation lang pinakakala.
37:23.3
Kung sakaling may sabihin silang
37:24.9
balita, at i-review,
37:28.5
pwede mong i-challenge na lang nila agad?
37:30.5
Pwede mong, boss, pwede mong may picture ka?
37:33.1
Kaya nga sabi ko sa iyo, Christian, eh,
37:35.0
our transparency strategy
37:36.8
is always anchored with the recibo.
37:39.4
Meron tayong videos,
37:40.5
meron tayong photos.
37:42.9
Kahit man lang sana, may recibo
37:44.7
din ang embassy, parang man lang
37:46.5
kapanipaniwala yung sinasabi nila.
37:48.8
Hindi yung statement lang,
37:50.4
isusulat sa newspaper,
37:53.1
and then the following day, headline na.
37:56.8
Completely, Commodore. Dapat, first instance,
37:59.2
may challenge agad. Kasi pag
38:00.5
nagintay ka pala, let's say, in a few hours,
38:02.7
or worse, after a day,
38:05.1
eh, kumalat na yun, eh. May naniwala na.
38:07.0
Yung sinasabi kong mindless reporting.
38:09.2
Anyway, importanteng punta
38:11.0
yung binabanggit nyo, no? Si Commodore J
38:13.1
kasi, he's at the forefront of this
38:16.9
Chinese influence operations.
38:19.1
Nakasama po dun yung disinformation.
38:22.5
parang kausapan, Commodore, no?
38:24.9
You've been at the receiving end
38:26.6
of so many bashings, so many attacks
38:28.5
and harassment online by people
38:30.8
protecting China's interest.
38:33.9
Sa karanasan nyo ba
38:34.6
so far? Ano ba mas mahirap?
38:39.4
who is more difficult to deal with?
38:41.4
Itong mga Pilipino makapili?
38:43.3
O yung mismo yung Chinese na
38:44.9
talagang sinusulong
38:47.1
yung sariling interest nila?
38:48.9
I mean, let's make that distinction.
38:51.2
Saan ba mas mahirap from where you're sitting?
38:53.9
Well, para sa akin,
38:55.0
ang mas madaling,
38:58.7
ang mga sinusulat, for example,
39:00.7
ng Global Times or ng China Daily,
39:02.8
no? At the same time,
39:05.3
hindi masyadong masakit sa akin
39:06.6
dahil alam ko, etong
39:11.4
ano na to, o news agency na to,
39:13.8
mga state-sponsored
39:15.9
propagandist talaga ng
39:17.3
People's Republic of China.
39:19.1
So, in terms of my feelings,
39:21.3
no, towards countering
39:23.1
their fake news and
39:26.6
na isinusulat nila sa Twitter or
39:28.6
any social media platform,
39:30.8
mas madali sa aking i-counter yan.
39:32.3
Kung baga, it's my job to do it, eh.
39:36.4
China naman talaga sinusulong nila.
39:38.6
Ngayon, ang tanong mo,
39:40.4
paano kung alam naman natin yung Pilipino,
39:42.7
no, ng mga trolls
39:44.2
na nagpapakalat ng mga
39:45.9
pro-China narrative?
39:48.8
Ang sagot ko dito, meron akong
39:50.6
dalawang kategory ng trolls.
39:53.0
Ang unang kategory ko
39:54.6
ng trolls, alam mo, Christian,
39:56.6
I started the transparency
40:02.5
Ang trolls ko lang dyan,
40:04.4
nabilang namin yan when we first
40:06.4
started this, hindi lalagpas
40:12.6
ang trolls sa X ko
40:14.9
na magka-counter ng mga
40:19.8
na ipinapakalat ng mga pro-China trolls,
40:24.5
10,900 plus na siya.
40:26.6
Ito lang ngayon, eh.
40:28.3
Ngayon, meron akong dalawang kategory
40:32.3
The first category, ito yung
40:34.5
para sa akin, mga soulless entity.
40:37.3
Na pag-clinic mo siya,
40:39.1
alam mo, hindi siya talaga
40:40.4
totoong tao. Siguro, kung
40:42.5
totoong tao man siya,
40:44.2
ginagawa niya lang talaga yan dahil
40:46.4
pinagkakakitaan niya ng pera, no?
40:48.9
Or nagpapakatroll lang siya talaga
40:50.6
dahil he's paid to do that
40:52.2
or unemployment for him, no?
40:54.7
Para sa akin, hindi masakit sa
40:56.5
pakiramdam ko dahil
40:57.8
iniisip ko na lang, ang pamilya niya
41:00.3
siguro napapakain sa pag-mbabash
41:02.6
sa akin or sa pag-spread
41:04.5
ng mga kung anong fake news
41:06.3
dito. Pero ang pinakamasakit sa akin
41:08.4
sa lahat, Christian,
41:12.3
tapos totoong tao ka,
41:14.3
and the saddest part of it
41:16.0
is that you used to be part
41:17.9
of the national government.
41:21.0
Ito ang hindi ko mag-gets
41:24.5
tao ka, nagsilbi ka sa
41:26.5
gobyerno, at alam mo
41:28.4
ang totoong laban natin sa West
41:30.4
Philippine Sea. Pero ang ipinapakalad
41:32.7
mo pa rin ay ang naratibo ng
41:34.3
China. Ito ang mas masakit
41:38.4
really mind-blowing. Hindi ko
41:40.4
yan maintindihan. At
41:42.0
yan ang pinakasaddest part
41:44.2
ng laban natin in countering
41:50.9
Nakaka-frustrate, no?
41:52.2
Anyway, pag-usapan natin
41:54.5
ito. Medyo patapos na tayo, no? Alam ko,
41:56.5
binakay dyan sa opisina, no? May paparating
41:58.7
na eleksyon. During our sit-down
42:00.5
interview, I think more than a month
42:02.7
ago, pinag-usapan na rin natin ito, no?
42:04.8
Pero, syempre, maraming developments.
42:06.8
Lalo, medyo, mas nalalapit
42:08.8
tayo sa 2025 elections.
42:10.8
Katunayan nga, dumadami na yung mga surveys,
42:12.7
no? Parang hudyat yan, na
42:14.5
talagang maraming naghahanda na
42:16.5
for the 2025 elections.
42:19.7
Based on what you know,
42:20.8
dito sa mga influence operations na ito,
42:22.7
dito sa Chinese propaganda machine,
42:26.5
even former, kaya na nagsabi,
42:28.8
no? Yung talagang tinutulungan sila
42:32.5
Pilipino, no? Gano'n baka
42:34.6
seryoso yung threat na baka
42:36.6
ang manalo, kunwari, sa
42:38.3
2025 senatorial elections,
42:41.0
baka magoyo yung ating mga
42:42.3
kababayan na ang maiboto nila
42:44.3
yung mga makapili o yung mga
42:46.1
Manchurian candidates?
42:48.7
Well, question sa totoo
42:52.1
iniisip ko lang na magiging
42:56.5
ng ating transparency strategy,
42:58.8
is also to create awareness,
43:00.5
and to prepare the Pilipino people
43:02.8
in the upcoming 2025
43:04.5
election, even the 2028
43:06.4
national election. Para sa akin,
43:09.2
ang ginagawa natin na ito,
43:12.2
illegal actions ng China,
43:14.7
aggressive behavior,
43:16.5
it allows and prepares
43:18.7
the Filipino voters na mag-isip,
43:22.3
ang iupo natin ulit sa Senado,
43:24.4
for example, by 2025?
43:26.5
Ito dapat ang mga senador
43:28.3
na hindi nag-question
43:31.8
media personalities mismo
43:34.6
na should have been
43:36.0
considered as truth-tellers
43:38.1
in amplifying our narrative
43:40.2
in the West Philippine Sea.
43:42.3
Dapat ang iupo natin sa Senado,
43:44.8
yung mga tao talagang
43:47.9
objective ng ating Pangulo,
43:50.1
for him to fulfill his promise of not surrendering
43:52.7
a square inch of our territory
43:54.4
to any foreign power. Sana matutunan,
43:56.5
mga Pilipino, na ang iupo natin dito
43:59.4
is yung mga senador na concerned talaga
44:02.3
na ang laban natin sa West Philippine Sea
44:04.5
dapat tuloy-tuloy lang nating suportahan
44:06.8
regardless who is elected as the President.
44:09.0
Dapat ito yung mga politiko
44:11.6
na alam nating ilagay.
44:13.1
Kaya nga, we are intensifying
44:15.3
this transparency strategy.
44:17.0
We are engaging the academic,
44:19.2
we are visiting the universities,
44:21.2
we are engaging the locals
44:23.2
in different parts of the country
44:24.6
para maalaman natin na ang West Philippine Sea,
44:26.3
mahalagang isyo ng lipunan ito,
44:28.3
hindi lang isyo ng kahirapan,
44:30.3
hindi lang isyo ng,
44:32.3
na lagi naman sinasabi rin ng mga pro-China trolls,
44:34.3
nakalimutan na daw natin ang West Philippine Sea.
44:36.3
Ang dapat tulunan daw ng panahon ng gobyerno natin
44:38.3
ay ang kahirapan,
44:40.3
pagtaas ng presyo.
44:46.3
pero huwag nating kalimutan
44:48.3
na ang laban natin sa West Philippine Sea
44:50.3
isang mahalagang isyo ng bansa natin.
44:52.3
At ito ang dahilan kung bakit
44:54.3
we are engaging all sectors of the society,
44:58.3
ng kamalayaan ng mga Pilipino
45:00.3
na siguraduhin by 2025
45:02.3
ang iupo natin dito
45:04.3
ay yung mga senador, mga kongresista
45:10.3
sa West Philippine Sea.
45:14.3
Maraming salamat, Kamador J. Tarela.
45:16.3
Ramdam na ramdam namin.
45:18.3
Based sa comments ng mga viewers natin,
45:20.3
ramdam na ramdam yung
45:24.3
And siguro frustration din.
45:26.3
Very much. Thank you very much
45:28.3
for joining us tonight.
45:30.3
And thank you very much for
45:32.3
pushing, continuing to push for this
45:34.3
transparency initiative.
45:36.3
Maraming salamat, Kamador J.
45:38.3
Thank you, Christian.
45:40.3
Okay. Yan po si Kamador J. Tarela.
45:44.3
Ramdam nyo yung tenacity.
45:48.3
Nakaka-frustrate naman talaga yung
45:50.3
ginagawa nitong mga
45:54.3
And sabi nga niya,
45:58.3
or mas mahirap unawain
46:00.3
kung bakit yung mga dating nagsilbi
46:04.3
gobyerno, eh sila rin yung
46:06.3
nangunguna sa pagsusulong
46:08.3
ng interest ng China. Kaya ito po,
46:10.3
tama yung binabanggit ninyo yung
46:12.3
Kamador J. Tarela.
46:14.3
2025, you have a chance to make a
46:16.3
difference. Huwag nyo muna isipin yung
46:18.3
dadayain yan dun sa balota
46:20.3
mismo, kayo mismo.
46:22.3
Huwag nyo isipin na, eh kahit sino
46:24.3
may boto ko, dadayain yan eh.
46:26.3
Pag ganun kasi mentality nyo, eh ano yun,
46:28.3
parang suko na lang, tihaya na lang tayo.
46:30.3
Wala nang choice, no?
46:32.3
It starts with the ballot, okay?
46:34.3
Kayo mismo, bose si inyo,
46:36.3
obvious naman kung sino yung mga
46:40.3
candidates, diba?
46:42.3
Tulad nga nang binabanggit ng isang wise man
46:44.3
na tumutugon sa pangalang Ronald Llamas,
46:46.3
diba sabi niya, ang Manchurian candidate
46:48.3
dapat nakatago eh. Pero dito sa Pilipinas,
46:50.3
hayag na hayag eh.
46:52.3
Huwag nyo kakalimutan
46:54.3
kung paano pinagtatanggol na ilang
46:56.3
mga politiko, ilang mga kandidato,
46:58.3
yung interest ng China.
47:00.3
Huwag nyo silang kakalimutan pagdating ng
47:02.3
2025. Kasi may ilan
47:04.3
sa kanila, if not marami sa kanila,
47:06.3
eh mukhang gusto magsenador.
47:08.3
Baka nga iba, desperado pa magsenador.
47:10.3
Educate yourselves,
47:14.3
huwag nyo ilagay sa balota yung mga yan.
47:16.3
And of course, try to inform other
47:18.3
people. Hindi porki, eh
47:20.3
mukha namang mabait eh, eh mukha namang
47:26.3
kahit sinong ilagay nyo naman
47:28.3
sa Senado, technically, merong magagawa
47:30.3
yan, diba? Napaka...
47:32.3
I mean, kahit sino, technically,
47:34.3
merong magagawa yan kahit papano.
47:36.3
Ang tanong, yung magagawa ba
47:38.3
niya para sa kabutihan?
47:40.3
Diba? So medyong pag-isipan
47:42.3
nyong mabuti yun. Tapos kanina nga,
47:44.3
babalikan ko lang yung mga binabanggit nung
47:46.3
ibang nagko-comment dito, no? Parang
47:52.3
masyadong, ano, ganun ka-critical,
47:54.3
no? Misan kasi mas madali mag-comment
47:56.3
about what the Coast Guard should be doing
47:58.3
from the comforts of our
48:02.3
Mare, kukomputer lang
48:04.3
naman tayo, ang cellphone na, yung magre-react
48:06.3
lang. Although we understand that
48:08.3
those reactions na, eh bakit
48:10.3
kasi hindi lumaban? Bakit hindi
48:12.3
gumanti? Pero pag pinag-aralan
48:14.3
nyo po kung gaano kahirap yung situation
48:18.3
nararanasan ng Coast Guard
48:22.3
each time magkakaroon ng resupply mission,
48:24.3
each time magkakaroon ng, ano,
48:26.3
ng paglalayag dyan sa West Philippine Sea,
48:30.3
You can only imagine what they're going through.
48:32.3
And they have to abide what the
48:34.3
national policy is. Sa totoo lang, no?
48:36.3
Sa tingin nyo ba, technically,
48:38.3
duwag yung mga, ano, natin, yung mga Coast Guard?
48:42.3
makapagbarilan yan, diba? Harit na
48:44.3
makapaggulpihan yan doon sa China. Na-imagine nyo ba
48:46.3
yung Coast Guard personal natin?
48:48.3
Ilang metro lang yung layo ng Chinese
48:50.3
Coast Guard personal na binobomba
48:52.3
tayo ng tubig. Tapos sila,
48:54.3
ginagawa nila, they're desperate to
48:56.3
to avoid a collision. Diba?
48:58.3
Nilalagyan na rin parang palaman para hindi
49:00.3
magbanggaan yung dalawang metal.
49:02.3
Diba? Sa tingin nyo, hindi frustrated
49:04.3
dyan. Sa tingin nyo, hindi nila gustong upakan
49:06.3
yung, ano, yung mga walang hiyang Chinese
49:08.3
Coast Guard personal na
49:10.3
binabangga tayo at binobomba pa tayo ng
49:12.3
tubig. But they have to maintain
49:14.3
their professionalism. They have to abide
49:16.3
by the policy of the national
49:18.3
government. Eko-eko
49:20.3
kung parin nyo nga ito, objectively speaking.
49:22.3
Tingnan nyo, diba, ang laki ng
49:24.3
pagkakaiba ng policy ng Philippine government
49:26.3
ngayon, kumpara doon sa 6 na taon
49:28.3
sa ilalim ni Rodrigo Duterte?
49:30.3
Hindi ba katakot-takot na kasipsipan
49:32.3
sa China yung nakita natin
49:34.3
during the last 6 years of Rodrigo
49:36.3
Duterte? O, sa Ingles
49:38.3
ang tawag doon na Peacemed. Pero, anong
49:40.3
tingin nyo? Hindi ba doon natin
49:42.3
nakita yung paglala ng pang-aabuso?
49:44.3
Kasabihin ng mga dating
49:46.3
nasa administrasyon, no? Ah, hindi.
49:48.3
Noong time na yun, na-manage natin ang
49:50.3
ayos yung situation sa West Philippine Sea?
49:52.3
Talaga ba? And assuming
49:54.3
that were true, at
49:56.3
what cost? Ngayon na ba lumalabas
49:58.3
yung mga gentleman's agreement? O,
50:00.3
diba kahapon ang guest natin si Justice
50:02.3
Carpio? Diba sabi niya, halos ipamigay
50:04.3
yung, ano, yung Sandy Cay sa China, eh.
50:06.3
Dahil binawalan yung
50:08.3
Philippine Navy na magtayo ng, ano,
50:10.3
ng shelter for Filipino
50:12.3
fishermen doon sa lugar na yun. Eh ngayon,
50:14.3
sino nag-a-island building dyan?
50:16.3
Ang claim ng China? Ah, hindi naman
50:18.3
totoo yan. Fake news yan.
50:20.3
Eh tama rin sinasabi ni Commodore Jay. Eh sino ba
50:22.3
may access lang dyan? Diba kay
50:24.3
lang? Sino ba yung
50:26.3
pinalibutan yung lugar na yan?
50:28.3
At hinaharas tayo at yung malalapit
50:30.3
tayo dyan? So sino pa sa tingin nyo
50:34.3
noong nangyayaring destruction dyan? At
50:38.3
artificial island building. So medyo
50:42.3
ah, comprehensive in your appreciation
50:44.3
of the issue. Kasi hindi naman porky
50:46.3
na, nakaka-frustrate talaga, no?
50:48.3
Parang ordinarily, pag iisip natin,
50:50.3
eh bakit kasi hindi gawande? Binobomba
50:52.3
na nga tayo ng tubig. May rason, no?
50:54.3
Nakaka-frustrate talaga. Pero may rason
50:58.3
kakausap niyo yung ibang mga officials na
51:00.3
involved dyan sa strategy na yan, yung mga
51:02.3
kabilang doon sa National Task Force on the West
51:04.3
Philippine Sea, and nandun
51:06.3
yung paliwanag, okay? Pero
51:10.3
everyone is entitled to his own opinion.
51:12.3
Tama yung frustration
51:14.3
na yan. Pero let's not be
51:16.3
too harsh with our
51:18.3
sometimes clueless comments
51:20.3
regarding what the
51:22.3
Coast Guard should be doing.
51:24.3
Yun. Yun lang yung appeal ko. Kasi minsan nakaka-
51:26.3
frustrate din eh, no?
51:30.3
Ang suggestion ko lang sa atin,
51:32.3
so ngayon na mas naliliwanagan
51:34.3
tayo dito sa issue ng West Philippine Sea,
51:36.3
let's try to share more
51:38.3
ah, correct information.
51:40.3
The facts dito sa mga kababayan
51:42.3
natin para hindi na mauto
51:44.3
nito mga walang hiya mga
51:46.3
trolls na ito, nito mga walang hiya
51:48.3
mga propagandistang ito.
51:50.3
Nagkalat sila, no? Nagkalat!
51:56.3
Okay, bago po tayo magtapos,
51:58.3
binabati po natin itong si, ah,
52:04.3
Porter Ranch, California.
52:06.3
Yan, may nagpapabati sa iyo, nag-message sa atin
52:08.3
dito sa ating Shopee
52:14.3
Ah, ba, may mga trolls
52:16.3
pa rito, ah. Magkano bang bayad sa iyo?
52:18.3
Ano bang araw ngayon? Ah, May 7.
52:26.3
Kailangan maghanap buhay?
52:28.3
Oo. Medyo i-check nyo ng konti
52:30.3
yung mga passport nyo. Baka naman hindi kay Pinoy, no?
52:34.3
Okay, sige. Maraming
52:36.3
salamat po. Kita-kita po tayo bukas
52:38.3
for another episode of Facts First.
52:40.3
Tomorrow po kasi meron ako event
52:42.3
dyan po sa British Embassy.
52:46.3
medyo late po siyang matatapos. So, bukas
52:48.3
po, medyo late po tayo magsisimula.
52:50.3
Pero promise, magkakaroon pa rin po tayo
52:52.3
ng live episode tomorrow.
52:54.3
I'm thinking simulan po yung ating programa
52:56.3
bukas ng 9.30pm. Pasensya na po,
52:58.3
medyo late. Pero siguro sa ibang mga viewers
53:00.3
natin from other parts of the world,
53:02.3
baka medyo mas makakabuti yun.
53:04.3
Okay? Pero pasensya na po,
53:06.3
bukas late po tayo magsisimula because
53:08.3
I have an event that will finish
53:10.3
ah, a bit late. Okay?
53:12.3
So, maraming maraming salamat po and
53:14.3
nakita kita po tayo bukas
53:16.3
for another live episode of Facts First.
53:18.3
By the way, before I forget, meron po tayong
53:20.3
bagong Facts First Special
53:22.3
episode. Ah, pinost po namin
53:24.3
kanina sa YouTube.
53:26.3
Ah, yung explainer po
53:28.3
natin tungkol po rito sa mga surveys.
53:30.3
Panoorin niyo po. Medyo maigli lang po siya.
53:32.3
Siguro mga 8 minutes.
53:34.3
Paliwanag po siya kung paano niyo ba
53:36.3
i-dedistinguish yung legit
53:38.3
na survey doon sa bogus na survey.
53:40.3
Sana po makatulong
53:42.3
para mas ma-inform natin yung mga kababayan
53:44.3
pin na baka nauuto
53:46.3
ng mga surveys. Okay?
53:48.3
Maraming salamat po ako po si Christian
53:50.3
Esguerra. Kita kita po tayo bukas.
53:52.3
Again, thank you for watching
53:54.3
and thank you for listening.
54:14.3
Thank you for watching!