00:35.8
Ayun siya po, ganyan mag-joke no, ang badoy-badoy.
00:38.6
Pero patok sa mga chicks ha, no?
00:42.8
Kayo po ba ay na-ahas na?
00:51.1
I ask this question not figuratively but literally.
00:55.1
Malamang po marami na sa atin dito ay wala pang karanasan sa ahas.
01:04.0
And I don't think you consulted experts.
01:12.4
Sa presentation mo na ito.
01:15.3
Yung presentation niya, Snakebites and Anti-Venom Availability in the Philippines, mga kabatas natin.
01:21.9
Ang hindi niya maintindihan dito, mga kabatas natin, kung paano gumagana ang isang venom.
01:30.0
Tapos, mga kabatas natin, gusto niya ng availability ng mga anti-venom.
01:40.8
You cannot do that here in the Philippines.
01:43.7
It will be impossible, especially dun sa mga liblib na lugar na sinasabi mo.
01:56.0
actually, ang kusyal dito ay hindi yung availability.
02:00.0
Hindi yung availability ng venom, kundi yung first aid kung nakagat ka ng ahas.
02:05.9
Kaya tama yung sinasabi ni Loren Legalda dito.
02:08.9
Dapat, experts yung magsalita tungkol dito.
02:16.2
Kasi, mga kabatas natin,
02:20.1
pinupunan niya yung non-availability
02:24.3
ng anti-venom dito sa Pilipinas.
02:33.2
Alam niyo kung bakit.
02:34.6
Ito, bibigyan ko kayo ng isang
02:36.3
kongkretong example.
02:39.8
Pag kinagat ka ng ahas,
02:42.6
kunwari ikaw, hindi ka marunong doon sa ahas.
02:46.6
Alam mo ba kung anong ahas ang kumagat sa'yo?
02:49.6
Ang unang tanong dyan,
02:53.6
malalaman mo ba kung ito ay venomous o kaya hindi venomous?
02:57.8
Malalaman mo yan.
03:00.7
Kasi nga, yung fangs.
03:03.5
Pero, syempre, sometimes, mga kabatas natin,
03:08.0
may mga pagkakataon
03:13.5
ganun ka visible.
03:15.9
Pero, it's very rare.
03:19.1
kung nalaman mo yan,
03:20.2
paano mo malalaman yan,
03:21.6
it's because of education.
03:25.5
Kailangan mo malaman eh.
03:27.8
nang isang snakebite na venomous tsaka non-venomous.
03:33.4
ang isang crucial na tanong din dyan,
03:35.6
paano mo ma-identify kung ano yung ahas na kumagat sa'yo?
03:41.3
Para you can administer the
03:43.3
proper anti-venom.
03:48.8
ang crucial dito,
03:49.6
agad-agad, mga kabatas natin,
03:50.6
kasi nagmamadali na ako, mga kabatas natin.
03:52.2
Ang crucial dito,
03:54.0
Ako, environmental science ako,
03:55.4
nagkaroon na kami ng mga immersyon,
03:57.4
nakausap din kami ng mga experts tungkol dyan,
04:00.0
mga kabatas natin,
04:01.0
especially when it comes to indigenous peoples.
04:06.8
when it comes to first aid,
04:08.5
sa mga kagat ng ahas.
04:11.4
mga kabatas natin,
04:18.9
kung hindi ka marunong ng first aid,
04:21.3
katulad nung kinikwento nitong si Rafi Tulfo,
04:24.7
pinapabayaan na lang yung mga tao
04:26.9
na nakagat ng ahas na mamatay,
04:29.2
hindi man lang sila mag first aid,
04:31.3
dinasalan na mismo,
04:33.0
patay pa rin yan.
04:37.1
Kahit may anti-venom ka,
04:38.9
nandungon ka sa bundok.
04:41.7
Pag mag-ahay ka pa baba isang oras,
04:44.6
ikaw na rin nagsabi,
04:45.7
30 minutes siya mabubuhay,
04:47.6
patay ka pa rin yan.
05:05.8
Sa country natin,
05:06.6
in order to know the type of snake,
05:08.3
is to know the species present sa location
05:11.2
and to know them talaga by heart.
05:19.7
Why don't you address the main problem there?
05:23.8
Hindi yan tinitignan eh.
05:25.0
Kaya nga tama yung sinabi ni Loren,
05:31.7
hindi niya tinitignan kung ano talaga yung problem eh.
05:38.1
So, sasabihin mo ba lahat ng mga tao na aakyat doon sa lugar na yun,
05:42.8
magkakaroon sila ng anti-venom?
05:45.4
Kasi rampant yung mga ahas na ganon.
05:50.3
Eh paano kapag ano,
05:51.9
ibang klaseng ahas yung kumagat sa kanya?
05:59.3
Rabies nga, may namamatay eh.
06:01.0
Eh marami na tayong anti-rabies, di ba?
06:04.0
Because of education.
06:08.0
May namatay kumakailan na bata.
06:09.7
Hindi niya kasi sinabi doon sa magulang niya
06:11.5
na nakagat siya ng anti-rabies.
06:14.5
Bakit hindi niya sinabi?
06:15.8
Because of education.
06:17.9
She did not think actually that it's actually a threat to her life.
06:30.2
Doon pa lang pag titignan mo yung availability ng anti-rabies dito sa Pilipinas,
06:33.9
it's very common.
06:35.6
Mahahanap mo yan kahit saan.
06:37.0
Sa mga animal bite centers.
06:39.7
Bakit may namamatay pa rin sa rabies?
06:48.5
May kasi tayo ay nasa siyudad.
06:52.7
Kaya mga kwentong ahas ay nakakala natin ay ang pampilikula lang.
07:05.6
Tapos ikaw pa yung magbibida.
07:08.3
Tapos ikaw pa yung magpapanggap na parang alam mo lahat.
07:11.8
Ay, sa bagay, BS in everything ka.
07:13.8
Ikaw pa yung magpapanggap na pare-pareho tayo
07:16.3
na yung mga kwentong ahas ay pampilikula lang.
07:23.6
Ikaw lang ang hindi.
07:26.1
Ikaw na nga ang hindi.
07:26.9
Ang hindi may alam, ikaw pa yung magbibida.
07:34.5
Pero sa nakararami natin mga kababayan,
07:38.1
ito'y tunay na kinakatakutan.
07:40.7
Tunay na kumikitil ng buhay.
07:46.4
Everybody knows that.
07:48.5
Sino ba yung mga kasama niyong hindi marunong ng ganyan dahil nasa siyudad kayo?
07:56.9
Walang kwentang statement.
07:59.9
If I may, Mr. President, let me shed light to what is happening to our people.
08:05.6
Last month, I visited Isabella.
08:08.2
There, I was able to talk to some of our farmers.
08:17.6
Doon siya nag-file ng kaso sa akin, yung ibang kaso sa akin.
08:20.4
One of them told me a very sad story.
08:24.3
Isa sa mga kasama nila ay nakagat,
08:25.9
nakagat ng isang Philippine Cobra sa tarampakan
08:29.9
noong siya ay naghahabol ng daga sa kanilang bukit.
08:33.6
Agad-agad nila sinugod sa ospital ang magsasaka.
08:36.9
Pero doon, walang nagawa mga doktor,
08:39.3
kundi paupuin nilang sa emergency room ang biktima.
08:45.0
I don't think so.
08:50.0
Sa tingin nyo yung mga doktor,
08:51.4
pag sinabi nyo nakagat ng ahas yan, paupuin nilang nila?
08:55.9
There are many first aid, mga kabatas natin, na pwedeng gawin.
08:59.2
Actually, ang pinakamatinding first aid dyan,
09:06.9
Ang pinakauna mong gawin, tourniquet.
09:12.1
Talian mo ng matindi yung lugar kung saan nakagat ka.
09:15.4
Yun, nakagat sa talampakan.
09:17.2
Nakagat siya sa talampakan.
09:18.6
Ito yung talampakan niya.
09:19.6
Talian mo dito sa malayo ng konti.
09:22.5
Talian mo ng mahigpit na tali para hindi umikot yung venom.
09:25.9
Sa tingin mo ba yung mga doktor doon?
09:33.2
Talagang mainit ulo nito sa doktor eh.
09:35.4
Itong si Rafi Tulfo eh.
09:46.4
Sa tingin mo ba yung mga doktor, hindi nila alam yung first aid doon?
09:50.4
Pinag-aaralan lahat yan.
09:51.7
Kami sa Red Cross, pinag-aaralan din namin yan.
09:55.9
Nung nag-military police ako, pinag-aaralan din namin yan kasi umakit kami sa bundok.
10:03.7
Kung kung ano, ano.
10:10.6
Tapos pinapalabas mo yung mga doktor natin na hinayaan lang nilang mamatay yung isang tao na nakagat.
10:19.7
Nang isang Philippine Cobra.
10:32.2
At dahil walang anti-venom sa naturang hospital, hinintay na lang nilang pumanaw ang kanilang kasamahan.
10:41.0
Di ba? It's lack of education.
10:43.9
And if what you are insisting is our doctors are not knowledgeable,
10:52.5
they lack education too.
10:54.3
Pero I don't think so.
10:55.9
Sa talampakan yun, ang laking chance na may isave yung tao na yun.
11:08.9
Mas mahirap pa siguro pag dito sa leeg o kaya dito sa ulo.
11:14.6
Kasi paano ka magtuturnik?
11:18.7
Sa talampakan, ang daling gawa ng paraan yun.
11:23.4
Well, mahirap din.
11:24.5
Kasi din, syempre, baka maputulan.
11:25.7
Kasi din, syempre, baka maputulan.
11:25.8
Kasi din, syempre, baka maputulan.
11:25.8
Kasi din, syempre, baka maputulan.
11:25.8
Kasi din, syempre, baka maputulan.
11:25.9
Kasi din, syempre, baka maputulan.
11:25.9
Pero it will save a life.
11:37.3
Galit na galit si Idol.
11:38.8
Gusto mag-iwan ng bite marks.
11:40.3
Oo, sa mga professionals.
11:41.6
Talagang mga doktor.
11:42.7
Siniraan na naman yung doktor dito.
11:53.3
Ang klase talaga tong senador nyo, mga tulfonati.
11:55.7
Ang klase talaga tong senador nyo, mga tulfonati.
11:55.7
Ang klase talaga tong senador nyo, mga tulfonati.
11:57.5
Isang malakas na magsasaka sa isang iglap na bawayan ng buhay.
12:02.9
Oo, kasi hindi marunong.
12:14.2
Tapos sisiraan mo yung mga doktor.
12:16.4
Very good ka rin, eh, no?
12:20.3
Namatay ata dahil sa ignorance, hindi sa venom.
12:23.9
Actually, pag sa talampakan yun.
12:25.5
Madali pang i-save yun, eh.
12:27.7
Pag nadala sa hospital yun, tinornike.
12:30.0
Tapos pag wala silang anti-venom,
12:38.6
Naman po siya sa hospital, pero walang magawang hospital.
12:44.9
Oo nga, ma-decapitate.
12:47.1
Napaka-brutal ko.
12:50.6
Salamat, Calagir, napansin mo.
13:09.0
Sabi niya ganyan.
13:10.6
Saka may types ng neurotoxins na nasa venom na magkaibang epekto sa system.
13:15.6
Yan nga rin ang gusto kong sabihin, eh.
13:19.2
Ibat-iba yung mga toxins.
13:23.1
Yung neurotoxin, yun yung pinakamabilis kumalik.
13:26.1
Yung dumadaan talaga sa nervous system.
13:28.8
Meron din yung mga...
13:30.7
Anong tawag sa toxin na yun?
13:33.7
Yung magra-rot lang yung...
13:36.3
Magra-rot yung balat mo.
13:39.3
Anyway, nakalimutan ko na.
13:43.3
May lifetime damage, which is worse.
13:45.2
Pero meron din hindi agad life-threatening.
13:47.8
Depends talaga sa type ng ahas.
13:52.4
Pero, mga kapatid natin,
13:53.9
sa lahat ng kagat ng ahas,
13:55.5
mga kapatid natin,
13:57.4
first aid is very crucial.
13:59.2
Because you can easily die.
14:00.7
Even if there is an anti-venom
14:02.3
in all animal bite centers
14:06.2
o kaya doon sa mga hospitals.
14:09.8
most of them nasa liblib na lugar.
14:17.1
Yun, cytotoxin pala yung tawag doon.
14:20.1
Thank you, anak ng tupa.
14:22.1
Yung cytotoxin, diba?
14:23.3
Yun yung pinagra-rot yung tugo mo.
14:32.3
Madali lang solusyon dyan gawing kamelyang buong Pilipinas.
14:35.8
Tanggal yung mga ahas na yan.
14:39.7
Alam nyo, ang solusyon actually dyan,
14:42.9
gawin yung delicacy.
14:45.7
Pero actually, ginagawa na yung iba.
14:47.5
Hindi nang ginagawang delicacy na yung ahas.
14:52.0
Tinatanggal lang yung venom.
14:53.3
Matakas kinakain.
15:05.0
the battle actually is not in the hospital.
15:17.5
Even when it comes to rabies,
15:23.1
It is very important.
15:32.4
Pero isang kwento lang yung
15:39.5
Sabi ni Nona Ancest,
15:41.5
i-vote nyo yung ahas
15:42.5
para di namangagat.
15:43.9
May nabote naman na ahas,
15:45.5
nangangagat pa rin.
15:48.3
Nagsusot ng bota,
15:49.5
may mga pagkakataon talagang
15:50.7
hindi mo inasaan na ikaw ay matutoklaw.
15:57.3
Anyway mga kabatas natin,
15:59.8
and tomorrow I have stuff to do.
16:02.6
So tuloy na lang natin dyan.
16:04.6
Hindi pa natin na
16:06.0
kikita yung kay Loren Ligarda.
16:08.9
Mga kabatas natin,
16:10.3
maganda rin na makita natin
16:11.8
yung kay Loren Ligarda.
16:14.7
Pero joke talaga itong
16:17.0
ginagawa nyo na ito.
16:21.2
we're doing the wrong thing.
16:25.2
yung ginagawa natin eh.
16:29.7
Imbis na you will invest
16:31.6
on educating the people
16:33.1
kung ano yung kailangan nilang gawin.
16:35.6
Kasi kung dinala nila yung
16:39.5
tapos patay na sila,
16:41.7
ano yung sasaksakan mo
16:45.7
Kapag dinala mo yung nakagat
16:47.5
tapos kalat na sa katawan niya
16:51.6
e, efekto pa yung anti-venom?
17:05.3
mga namatay naman sa bagungot,
17:11.4
Diba? Kasi yun yung ano eh.
17:13.9
Even survivalists,
17:15.2
mga kabatas natin,
17:16.6
survivalists usually don't carry
17:19.0
with them anti-venoms.
17:22.4
Kapag nakagat, anong gagawin?
17:24.6
Lagya mo yung sugat,
17:26.6
tapos apply tourniquet.
17:28.2
Tapos paduguhin mo ng paduguhin
17:37.4
Kung hindi mo finurse aid,
17:38.6
tapos dinala mo yung
17:39.7
dinala mo yung tao sa doktor
17:41.7
tapos yung mga doktor
17:42.6
pinanood rin lang na mamatay yung tao,
17:45.0
I don't think gagawin ng mga doktor
17:50.9
I don't think so.
17:52.4
That's against their
17:56.6
Hippocratic Oath.
17:59.4
Maraming salamat mga kabatas natin
18:00.8
at syempre tulad ng ano yung sinasabi ko
18:02.6
matulog po tayo ng mahimbing
18:03.7
dahil alam natin na yung natutulog ng mahimbing
18:05.7
siya yung lagi yung panalo.
